Música
Sés: “Se entendes a música como un fin, non hai motivo para facela nunha lingua que non sexa a túa”

Tras temóns como “Tempestades de sal” ou “Milonga de aquí”, que xirou a un ritmo frenético por salas e festivais, María Xosé Silvar (A Coruña, 1982), máis coñecida como Sés, aparca o seu lado máis roqueiro para tornarse ao folqui.

A esta cantareira moléstalle que lle pregunten por que canta en galego—“son galega, alguén lle preguntaría a Fermín Muguruza por que canta en euskara? Ou a quen come leitón coa súa avoa por que canta en inglés?”—, pero o certo é que dos vinte artistas galegos máis escoitados no Spotify, tan só ela e Dakidarría cantan en galego.

No ano das linguas indíxenas, segundo a ONU, falamos con Sés un pouco de música e moito de lingua.

Publicas o teu sexto disco, Rabia ao silencio, unha recompilación de cancións de cultura popular revolucionaria...en galego. Como encaixa isto no panorama político e social que vivimos?

Creo que se conseguiu confundir a desideoloxización da música coa profesionalidade: houbo un discurso de que a música era mellor canto máis aséptica, a falacia de que non se pode facer música que non sexa política. A realidade é que Maluma é tan político como Carlos Puebla, só que defenden patróns políticos e sociais—e económicos—distintos. Pero iso de que as persoas que defenden o patriarcado e o neoliberalismo non fan música política e, en cambio, quen defendemos unha posicións de esquerdas feminista si é unha falacia, que nós seguimos perpetuando ao empregar o léxico dos vencedores.

Eu denuncio, non se pode confundir un cronista cun protestón

O da canción protesta...eu non consinto que me digan iso, eu protesto moi pouco, o que fago é denunciar, contar cousas...Denominábase, moi acertadamente, canción testemuñal nos anos 70. Non se pode confundir un cronista cun protestón, é simple e tendencioso.

Apostas polo galego como lingua na que cantas, e vemos que hai compañeiras que aprenden galego coas túas cancións. Que efectos ves ti?

Non son moi optimista, porque o que vexo é que non podes loitar contra un sistema político tan grande, contra un Estado que segue sendo imperial, en América Latina, na Galiza, en Euskal Herria, en Catalunya...Estamos vendo como se criminalizan as urnas, pero non as violacións. Ademais vémolo gravado, ambas cousas. En galego faise como en calquera outra lingua, agás en inglés, cuxa hexemonía estase comendo moitas outras linguas.

Estamos vendo como se criminalizan as urnas, pero non as violacións

Na música non atopo un porque para empregar un código complexo que non controlas. Xa crear un tema é complicado; unha canción é intentar materializar en sons e palabras un sentimento, se ademais o intentas nun código que non dominas perfectamente—dado o nivel de inglés do estado español—, é completamente imposible. O porque é que hai dous tipos de persoas: as que entenden a música como fin ou como medio. Se a entendes como fin, non hai motivo para facelo nunha lingua que non sexa a túa, independentemente de que teña 3, 300 ou 30 millóns de falantes. Se a entendes como medio—de recoñecemento social, cartos, fama, foder... —, entón si, ten sentido.

Aínda así, consegues salas en Madrid, Valencia ou Barcelona.

Pero son pequenas, nunca vas acadar grandes cousas. Consegues, que xa é moito, encher un teatro de 300, 400 localidades, pero ata onde...Non creo que sexan nin límites humanos, porque mira a Miriam Makeba con “Pata Pata”. Son institucionais, porque os medios son xeradores de opinión, non de información, e se non te adaptas á marca prefabricada vas conseguir chegar a un público máis reducido, pero que é real.

Hai dous tipos de persoas: as que entenden a música como fin ou como medio

Sempre digo que a min non me coñece nin dios, pero quen me coñecen é porque a maioría escoitáronme, escóitanme, mercan os meus discos. Porque como explicas que eu, que non son ninguén, que canto nunha lingua de ninguéns, que valen menos que a bala que os mata, como dicía Galegano, que eu encha máis que unha persoa que é vinte veces máis coñecida ca min, na Coruña. Por que? Porque esa persoa sae na tele, pero a xente non escoita a súa música.

No disco traes a Fuxan os Ventos e a Atahualpa, de dúas puntas do mundo, e non desentoan.

Porque todos eran pobres. Ao final a postura ante este disco ten máis que ver co que rodea a música, co contexto socioeconómico e político, que coa música en si. Toda esa xente tiña en común a rabia ao silencio, existía unha denuncia, creo que ese sintagma é perfecto porque non é protestar, trátase de non calar. E todo o que abarca non calar, dende “Strange Fruit”, que cantou Billie Holliday, que o vivira nas súas propias carnes, até “Yo soy de un pueblo sencillo”, de Mejía Godoy, porque ao final todo iso é darlle voz ao pobo, porque o pobo existe. Que estea convertido en masa, que se anestesie dende arriba, que se deixe simplificar e reducir....iso non significa que non exista. Iso velo nos concertos, hai algo que non sabes delimitar, pero que está aí porque ferve.

A quen homenaxeas neste disco?

Ás persoas que me ensinaron a pensar, que me deron o mellor que se lle pode dar a unha persoa: liberdade. Eu non podo dar a ninguén máis ca iso. Que tamén ten un lado fastidiado, porque cando din: “Estalles abrindo a cabeza a algunhas chavalas”, non sabes se sentirte culpable, porque sabes que non as vas facer máis felices, senón moito máis infelices. O coñecemento xera permeabilidade, empatía, humildade, saberte un ser humano máis. Hai unha frase dunha milonga que di: “Todos traemos ao nacer a obriga de ser bos”, a min gústame moito. A min ensináronme a saber ser unha persoa.

A min ensináronme a saber ser unha persoa

Se te introduciches na música sería para abrir cabezas.

É curioso, porque sempre me lembro cantando e bailando, non recordo o que era non saber cantar. Cantar e bailar é algo humano, non é para tanto, e pode facerse dende distintas posturas. Por iso a min apaixonáronme sempre os traballos do campo, porque eran voces que non cantaban para un auditorio, que non vendían nada, simplemente estaban cantando. Este disco era unha débeda contraída. A min o que me gusta é facer cancións, a cuestión era engrosar tamén o corpus galego, que parece que non importan, como vai morrer a lingua, sen dúbida...Pero iso non coarta o meu traballo, sería como non coidar un fillo porque estea enfermo.

As características sociopolíticas do galego son peculiares, distintas ás do catalán ou o vasco.

Son máis parecidas ás do catalá en Valencia: hai moito autoodio, non hai unha clásica política nin eclesiástica dominante que sexa galegofalante, hai unha política franquista dende 1936 até hoxe—non esquezamos que foi un ministro franquista quen gobernou Galiza e que hoxe temos ao seu discípulo—, pasamos dun índice de falantes de case o 90% nos anos 80 a que, segundo o último estudo do Instituto Galego de Estatística, só un 18% das crianzas coñece a lingua. Como filóloga, nos estudos lingüísticos calcúlase que morren unhas 14 linguas ao ano. As linguas que non teñen unha política estatal que as defenda están condenadas a extinguirse. No século XX xa o vimos co gaélico e o bretón, e coas políticas lingüísticas que temos agora... —non vai ser necesario falar galego para traballar como funcionario na Galiza, segundo o presidente da Xunta—. Unha lingua sen falantes é unha lingua morta.

Hai pouco estaba prohibido falar galego, euskara ou catalá

Para min, o peor é intentar explicar o autoodio, cando falas cunha catalana ou cunha vasca...é moi complicado. É como cando noutros lados preguntan se é certo que as mulleres europeas deixan de comer para estar máis delgadas. Cando ves a señoras maiores que din a pena que lles da ver a un neno de dous anos falando galego. Hai pouco estaba prohibido falar galego, euskara ou catalá...e agora vemos a xente que se considera progre e que chama aos presos políticos políticos presos. Por iso é necesario este traballo e miles como este.