Memoria histórica
Memoria de loita, exemplo de vida

Aproveito o confinamento forzado, e o tempo do que dispoño por estar nun ERTE, para relatar unha historia que me removeu desde pequeno e que sempre quixen compartir. Este é o relato da vida dun traballador que o entregou todo —até que foi asasinado como moitos outros— na procura da igualdade entre a humanidade e a xustiza social.

Eduardo Arauxo
Os irmáns Marcial, Eduardo e Florencio Araújo. Arquivo familiar.
8 abr 2020 13:00

Non quixera que estas liñas se convertesen nunha homenaxe póstuma, senón máis ben nun exemplo da loita dun home humilde que sempre mantivo a fronte ergueita e o puño fechado contra o poder. Os tempos mudaron, e moito, desde que morreu o protagonista desta historia, mais seguramente as súas preocupacións fundamentais non eran moi diferentes das nosas. Traballo, aluguer, comida, educación ou saúde seguen sendo hoxe en día o que ocupa a maior parte dos nosos esforzos. Esta historia compuxémola pouco a pouco entre a magra memoria familiar e a inestimable axuda do historiador Marcos Abalde. Trátase da vida do meu bisavó, Eduardo Araújo Conde, asasinado pola Guardia civil nunha emboscada o 2 de abril de 1938.

Eduardo naceu no ano 1903 no antigo concello de Lavadores. A súa nai quedou viúva moi cedo, polo que tanto el como os seus catro irmáns —dous homes e dúas mulleres— coñeceron desde a infancia a escaseza e a dureza dun sistema que os condenaba a levar unha vida miserable. Probablemente foi esta situación un dos detonantes da rebeldía e inconformismo que tanto el como a súa familia demostraron ao longo dos anos posteriores. Da súa infancia pouco máis nos chegou, e moi novo comezou a traballar como metalúrxico.

Traballo, aluguer, comida, educación ou saúde seguen sendo hoxe en día o que ocupa a maior parte dos nosos esforzos.

Nos primeiros anos 20 casa con Dolores Bastos Martínez, recoñece como seu ao fillo desta e dálle os seus apelidos ao pequeno. Terán 3 fillos máis e a casa familiar será na rúa do Casal, na parroquia de Sampaio. No ano 1927 participa nunha pelexa a navalla na que dous veciños de Tui sufriron diversos cortes e pola que foi condenado a 8 meses de prisión. Os motivos da liorta son descoñecidos, mais naqueles anos a tensión política era moi alta e Eduardo comezara a significarse como activo militante na contorna viguesa.

Chegan os anos 30 e a súa participación política e sindical multiplicase, no 1931 ingresa no PCE e no 35 acada a secretaría política do comité rexional do partido, chegando a ser compromisario para a elección do presidente da república en 1936. Nestes anos participou dunha viaxe á URSS xunto cun grupo de comunistas da comarca, nela reforzou as súas conviccións políticas, sendo tamén un motivo de orgullo para Dolores, que gardará como un tesouro os presentes que Eduardo trouxo de volta para casa.

Eduardo Araúxo ingresa no PCE no ano 1931 e chega á secretaría política do comité rexional do partido catro anos despois

Como membro da dirección do sindicato dos metalúrxicos coordina unha folga que durará tres meses e que provocará grandes disturbios na cidade de Vigo. Os traballadores acadarán, tras esta longa loita, a xornada laboral de 44 horas e a tarde do sábado libre: o “sábado inglés”.

O 20 de xullo de 1936 presencia a lectura do bando de guerra na Porta do Sol de Vigo e algúns traballadores achéganse a el para reclamarlle armas coas que responder a ofensiva fascista. Impotentes ante a falta de armamento deciden organizar barricadas na estrada de Ourense, que pasaba polo centro de Lavadores e Cabral. Eduardo diríxese, xunto cun grupo de compañeiros, a asaltar o cuartel da Guardia Civil de Pardavila para armarse. O asalto fracasa, os “Civiles” acuartelados xa decidiran sumarse ao bando sublevado e non permitiron a entrada dos traballadores, chegando a atacalos polas costas mentres os traballadores defendían a súa posición. As barricadas soportarán durante 48 horas os embates dos sublevados, mais unha vez perdidas só fica unha opción: fuxir ao monte cos seus compañeiros. A vida familiar quedou atrás, moitos dos seus xa non o volverán a ver.

As barricadas soportarán durante 48 horas os embates dos sublevados, mais unha vez perdidas só fica unha opción: fuxir ao monte cos seus compañeiros.

Tras uns primeiros días nos montes de Cabral, instálanse na serra do Galleiro onde é probable que coincidisen co famoso guerrilleiro “O fresco” e co coñecido mestre comunista Victor Fráiz. En decembro do 36 unha grande batida policial obriga a Eduardo e ao seu grupo marchar do Galleiro para volver a instalarse nos montes de Cabral. Durante este tempo sucédense accións armadas e expropiacións contra elementos dereitistas da zona de Lavadores, aínda que a autoría destas accións nunca foi descuberta. A estas alturas os dous irmáns de Eduardo —Florencio e Marcial, militantes comunistas— xa foran asasinados, e as súas irmás —Artemia e Aurora— axudan a Dolores no coidado dos fillos.

A denuncia dunha leiteira ante a Guardia Civil pon a estes sobre a pista de Eduardo, e o 2 de Abril de 1938 organizan xunto con tropas de infantería unha batida polo monte de Puxeiros, atopando o agocho no que se refuxiaba xunto con dous compañeiros. Un deles logra fuxir, descoñecemos a súa identidade. Mentres Eduardo e Álvaro Ballesteros enfróntanse aos fascistas coas armas que teñen a man ferindo a algúns deles, aínda que nada poderán facer por salvar as súas vidas. Alí morreu abatido, e despois de morto foi mutilado, feito que dá conta do salvaxismo do novo réxime xenocida.

O 2 de abril de 1938 a Guardia Civil organiza xunto con tropas de infantería unha batida polo monte de Puxeiros, atopando o agocho no que se refuxiaba Eduardo Araúxo xunto con dous compañeiros.

Dolores recibe a noticia da morte de Eduardo no seu traballo de peixeira na praza do Calvario, e non podendo conter a rabia polo asasinato do seu home, fóra de si, ergue o puño e berra un “viva Rusia” que resoa en toda a praza. É detida nese mesmo instante e levada ao cárcere, onde recibirá malleiras e vexacións por parte dos carcereiros. O único apoio durante o tempo que durou a súa pena foron as prostitutas que alí cumprían condena e as que sempre tivo en grande estima.

Ao saír do cárcere recuperou aos seus fillos e sacounos adiante coa dificultade que supuña ser unha familia estigmatizada. Os pequenos foron medrando e sendo mozos puxéronse a traballar, algún puxo terra de por medio e probou sorte en América. Dolores nunca entrou en detalle coas súas netas sobre a vida do avó. Elas sabían que o mataran por comunista e que fóra a Rusia daquela, pero pouco mais. O que si lembran as netas e que cada certo tempo había que subir ao cemiterio de Puxeiros a poñer un ramiño de flores a Eduardo, e as flores que Dolores deitaba no canto da tumba eran sempre vermellas.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Memoria histórica
Memoria histórica Las nuevas leyes de memoria histórica recuperan la “concordia” franquista
La ofensiva legislativa de gobiernos autonómicos como el de Castilla y León y el País Valencià, adoptan un enfoque revisionista que amenaza los avances en el reconocimiento memorialista.
Memoria histórica
Memoria histórica O PSOE négase a retirar unha cruz franquista na vila coruñesa de Neda que até o PP quere derrubar
O Partido Socialista impón a súa maioría absoluta para rexeitar unha moción do BNG na que se solicitaba a retirada da Cruz dos Caídos do concello.
Memoria histórica
Memoria histórica Denuncian a Patrimonio Nacional por mantener escudos franquistas en el Palacio de El Pardo
La Asociación para la Recuperación de la Memoria Histórica denuncia a Patrimonio Nacional ante la Fiscalía General del Estado porque el organismo, dependiente del Ministerio de la Presidencia, mantiene escudos franquistas en el Palacio de El Pardo.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Accidentes laborales
Accidentes laborales Detenidos tres empresarios en Galicia tras la muerte de un migrante que trabajaba sin equipo de protección
El joven de 28 años, que estaba empleado con un contrato irregular, falleció el 26 de febrero tras precipitarse desde una carretilla elevadora sin la protección necesaria para esa labor.

Últimas

Ocupación israelí
Palestina El Salto te ofrece una camiseta para apoyar económicamente a la UNRWA
No cesamos de buscar nuevas vías para visibilizar un mayoritario clamor social que pide un alto el fuego al que apenas se da cabida en el discurso mediático convencional. Todos los beneficios de esta campaña irán destinados a la UNRWA.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Deportes
Rugby femenino +35 Las Milnoh Granada, un club de rugby femenino +35 creado y gestionado por mujeres
32 mujeres nacidas en mil novecientos y pico, federadas en un equipo que les ha dado un espacio propio, sentido de pertenencia, una tribu donde “yo soy porque somos”
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
Trabajo sexual
Estudio sobre trabajo sexual De la Policía, los dueños de locales y los clientes: así es la violencia que sufren las trabajadoras sexuales
Las trabajadoras sexuales sufren múltiples violencias y un estudio las recoge en sus propios términos. Las violencias más frecuentes por parte de los clientes consisten en la retirada del condón sin consentimiento o malos tratos verbales.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.

Recomendadas

Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Euskal Herria
Korrika Correr a favor del euskera cruzando fronteras
La Korrika es el mayor evento de Euskal Herria. En la última edición de esta carrera de más de 2.500 kilómetros ha participado un tercio de la población vasca.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.