Memoria histórica
Camilo de Dios: “Neste país a memoria histórica xa naceu moi pobre”

É puntual. Para cando aparquei en Sandiás, el agardaba na beirarrúa facendo un breve paseo. Eu chegaba cuns minutiños de antelación. Ten unha mirada profunda e azul, e axúdase dun bastón para camiñar pola rúa, porén sorprende a súa robustez e altura. Na porta da súa casa hai unha cadela alegre que se sobe por enriba de calquera. Camilo dálle de comer os sobaos que non toma co café no bar de en fronte.

O Camilo vive na casa que fora dos seus pais. Recíbeme no seu salón, “hai un montón de cadeiras”, afirma. “A casa non estará moi arranxada pero cadeiras hai”. As paredes da estancia son un  mural de lembranzas: homenaxes “polo seu compromiso antifascista e republicano”, bandeiras, un Guernica de peliqueiros e mesmo unha foto con Carrillo, ex líder do PCE, fumando un puro.

Con certo afán por reconstruír o seu relato, ten centenas de documentos empillados nunha esquina e un caderno tamaño A5 con anotacións históricas ordenadas cronoloxicamente, dende o estalido da guerra ao tránsito á democracia. O Camilo apenas ía á escola, tan só cando nevaba e o tempo non permitía traballar o campo, pero ten unha caligrafía cursiva e exquisita e unha particular colección de libros. Dende onde fico sentada podo advertir tomos da filosofía de Rousseau ou Platón.

O Camilo é ateo “por la gracia de Dios”. Un cura rexeitouno ás portas da igrexa o día que a mestra planeara a primeira comuñón dos alumnos. Mesmo sendo, seu irmán e máis el, dos máis limpos -como conta o guerrilleiro- o párroco negoulles a entrada pola adscrición política dos seus pais. Fala moito dos seus pais, tiñan unha célula do PCE en Sandiás e o seu pensamento determina absolutamente as decisións que tomarían o seus fillos. “Co tempo, deime de conta que o cura me fixo un favor”. Anos despois, cando traballaba de enlace para a guerrilla, ironicamente tería que recorrer a vestirse de sacerdote para evitar ser descuberto pola Garda Civil: “era coma un documento”.

O seu papel na guerrilla comezou de enlace, transportando propaganda e prensa. Camilo loa o protagonismo da muller na guerrilla, ás costas de loita armada, eran elas as encargadas de establecer os fíos de comunicación entre os enlaces. A través de seu irmán ingresaría nas Xuventudes Socialistas Unificadas, onde maduran as súas conviccións políticas. Pois no intre no cal, con 13 anos, establece os primeiros contactos coa guerrilla, o Camilo “non tiña aspiración ningunha” nin estaba moi convencido: “non quero facerme de santo, pero aquilo non era un ideal forte, eu o que tiña era un espírito de rebeldía polo que nos fixeran na casa”.

En 1936, cando estalou a guerra e os pais do Camilo escaparon a Portugal, a Garda Civil instalou un cuartel e un cárcere no seu fogar. Logo venderíanlle o inmoble á familia Romero, da banca Romero de Xinzo de Limia, quen lles ofrecerían recuperar a casa en cómodos pagamentos. Máis tarde volverían tomar a súa casa, neste caso o avogado e o procurador que a mercaron non terían a mesma cortesía que os primeiros compradores e pedirían un prezo moi elevado. “E o que non se fai de esquerdas aí, é que non ten sangue nin ten dignidade”, asume o Camilo.

O Camilo nunca valorou a opción de exiliarse; conta que, co remate da Segunda Guerra Mundial, o Exército Guerrilleiro agardaba a axuda aliada. Non escatima en entusiasmo para reivindicar a súa relevancia: “non fomos nin catro gatos, nin catro atracadores, como quixeron facer ver, para cando entraron os alemáns en Francia, había 300.000 soldados republicanos”. Existía unha promesa de Eisenhower de recrutar homes con experiencia militar para formar unidades guerrillleiras e penetrar en España dende o mar.

O Camilo remexe entre os seus papeis para tentar atopar nos seus apuntamentos históricos unha explicación detallada sobre a promesa aliada. Entre tanto atopa un poema -o entrevistado demostra un gusto enorme por escribir e ler poesía- e non dubida en recitalo: “Sueña España guerrillera, Sueños que el viento levanta, Que arremolinan las nubes, Deshaciéndose en lágrimas”. Trátase da peza que leu o seu neto o día que finalmente exhumaron os restos do seu irmán dunha estrada abulense.

Aproveito para preguntarlle sobre o financiamento desa exhumación; eu lera que fora grazas a unha inxección de diñeiro da man dun sindicato de electricistas noruegueses. Para cada pregunta, o Camilo garda na súa insondable memoria unha historia. Un día o ex presidente da Real Academia Galega, Xesús Alonso Montero, pasou pola casa do Camilo cun xornalista. O Camilo é ourensán, de Sandiás, unha vila a dez kilómetros de Xinzo, e polo tanto a dez kilómetros do seu entroido; por iso, o guerrilleiro desfruta moito desas festas. Cando o xornalista chamou a súa porta, o Camilo andaba vestido de cardeal e non foi desculpa para pospor a entrevista. A revista que contiña esa extravagante peza chegaría as mans do fillo dun combatente noruegués das Brigadas Internacionais. O home, conmovido pola narración do Camilo, decidiu solidarizarse, involucrou o seu sindicato e transmitiu a súa contribución a través da Asociación pola Recuperación da Memoria Histórica, que xestionou todos os trámites.

“Neste país a memoria histórica xa naceu moi pobre”, comenta o Camilo. Para el a Constitución puido ter unha función reparadora: unha ferramenta para devolver o que se quitou durante o réxime e recoñecer as súas vítimas. “Eles están glorificados até nas portas das igrexas, mortos por Deus e por España. E meu irmán por quen morreu?”. O Camilo revive un sentimento de rabia cando fala das tramas de corrupción actuais, “Franco arruinou media España, pero estes estana a arruinar e son a mesma xente”. Retrata con denodo e carraxe o escenario político no que pervive a mesma dereita, adaptada ou acostumada aos paradigmas democráticos, “veñen darnos leccións do que é democracia a quen loitamos por ela e deixamos cachos da nosa pel”, afirma ensinando as cicatrices que locen nas súas mans.

A democracia e o paso dos anos non erosionou os devezos republicanos do Camilo, pero admite con humor que non é o que a maioría persegue, “porque temos un rei guapo e unha Leticia fermosa”. No seu carné de afiliado ao Partido Comunista de Galicia figura o número 30, é marxista e internacionalista: “os nacionalismos non serven para nada, polo de agora solo serviron para facer guerras e dividir”. O Camilo considera que a sociedade non está preparada para resolver os soños soberanistas de Cataluña. Probablemente case 20 anos privado de liberdade axudaron a medrar a súa paciencia e a súa retranca: xa ten listo un disfrace de cabaleiro real para o vindeiro entroido, “máis o menos de Sagasta”.