A defensa común dunha aliada da natureza

Galiza é o país dos mil ríos, o millón de vacas e os 15.000 millóns de abellas melíferas. Unha resolución da ONU a finais de 2017 declarou o 20 de maio como Día Mundial desta especie. A data conmemora o nacemento de Anton Jansa, un avanzado apicultor esloveno do século XVIII.

Flores e abellas intercambiaron pole por alimento durante os últimos 80 millóns de anos. Froitos e sementes xorden para ofrecer produtos básicos para a gastronomía humana e comida para o gando. O obxectivo de producir un quilo de mel require que unha abella visite entre sete e once millóns de flores.

Un humilde e coqueto templo mantense na honra deste insecto na parroquia de Meangos, en Abegondo. Entre ferramentas antigas de apicultura, paneis explicativos sobre o rol das abellas, apiarios, árbores e bancos de madeira, a simple idea de cruzarse cunha xoaniña durante o día ou distinguir un vagalume de madrugada inspira saudade.

O biólogo Xesús Asorey, voceiro da Asociación Galega de Apicultura (AGA), revela dende este recuncho os contrastes que perciben compañeiros doutros países cando visitan Galiza despois dunhas cantas tempadas: o lugar aínda chama a atención polo seu verdor, pero un bo observador detecta que se reduce a gama de cores co paso do tempo.

Javier Guitián, catedrático da USC, asinaba o pasado mes de marzo un artigo titulado “Onde están os insectos?” en La Voz de Galicia. Neste texto, o profesor universitario sinalaba que a “diminución da diversidade de insectos en diferentes áreas do planeta” atópase documentada por “numerosos estudos científicos”. Guitián advertía de que existían “causas múltiples”, pero resaltaba “a transformación e destrución dos hábitats naturais, a existencia de pragas e a exposición continuada a substancias como os neonicotinoides, entre outras”.

A Vespa velutina súmase con vigor a todas as ameazas anteriores. Este depredador de abellas procedente de Asia detectouse por vez primeira en 2012 en Galiza

Camilo Fernández González-Bouzó, sociólogo e membro de AGA dende hai dúas décadas, considera “un caso paradigmático e ilustrativo” de escaso acerto o que, segundo el, acontece no Levante español. González-Bouzó pregúntase “como é posible que nesa zona teñan que importar polinizadores para sacar adiante as súas producións de froitas e legumes”. Na súa opinión, a resposta consiste en que “despois de anos e anos de cultivos intensivos, de reducir en moitos casos á mínima expresión o seu territorio de bosques e forraxes autóctonos, e aplicar toda clase de praguicidas, deixouse unha boa parte deste treito peninsular carente de abellas e outros insectos polinizadores, polo que se ven na obriga de importalos doutros lugares; en ocasións, dende o norte de Europa”.

A Vespa velutina súmase con vigor a todas as ameazas anteriores. Este depredador de abellas procedente de Asia detectouse por vez primeira en 2012 en Galiza. O seu crecemento exponencial nos últimos anos obriga a procurar, dende a ciencia e a tecnoloxía, novos sistemas de combate mentres o trampeo de particulares e a eliminación de niños por parte das forzas de seguridade tratan de reducir o seu impacto no medio ambiente dun territorio conquistado xa por esta especie foránea. Un ácaro coñecido como varroa tamén participa, dende hai tempo, na extinción do principal polinizador local.

Neste contexto, Asorey sente que non é doado achar motivos para o optimismo. O veterano apicultor, que leva 38 anos vencellado ao oficio, advirte de que “a cuestión medioambiental ou ecolóxica só se toca de pasada nas campañas electorais, malia que seguramente é o meirande problema actual da humanidade”. E as abellas, cun pulo colectivo, poden converterse nun exemplo de resistencia.

A boa nova que rachou este ton pesimista chegou de Bruxelas a finais de abril. O Parlamento Europeo aprobou a prohibición de todos os usos ao aire de tres pesticidas neonicotinoides. Un informe publicado o pasado mes de febreiro pola Autoridade Europea de Seguridade Alimentaria (EFSA) salientaba o risco que estas substancias químicas representaban para as abellas e os polinizadores silvestres, así como a contaminación que transmitían ao solo e á auga.

O Parlamento Europeo aprobou a prohibición de todos os usos ao aire de tres pesticidas neonicotinoides

AGA recoñece que esta vitoria “custou moitos cartos e medios humanos” logo de 24 anos de loita e indica que os danos para os apicultores galegos “roldan os 200 millóns de euros” debido á “perda dun millón de colmeas neste período”. Dende esta asociación demándase que os gobernos rematen “coa dependencia dos químicos na agricultura” e sosteñen que “as alternativas sustentables son posibles, só hai que querer facelo”.

Os apicultores galegos invitan á apertura dun “novo camiño” a partir de agora. As abellas precisarán de protección especial fronte á tormenta perfecta que as acosa para seguir actuando como pequenos e numerosos garantes da nosa biodiversidade. Un motivo de sobra para conmemorar o Día Mundial desta especie e celebrar un éxito político tan doce coma unha cullerada de mel.