As que non quixeron, non puideron ou non lles deixaron

A calor ateigou e rebordou as rúas molladas dun país negado ó silencio. A dioiva de mulleres que percorreu as cidades galegas deixou pegada en todas e todos nós. Por cada recuncho resoou o coro vibrante e violeta que proclamaba o inicio dun novo tempo. E aínda así, houbo quen calou e se agochou. Algunhas por indiferenza, outras por medo.

“Non me podo permitir ser tan feminista”

É unha tenda de roupa para crianzas; suave, rosada e acolledora. Dous uniformes brancos conversan con cadansúa clienta. En total son catro traballadoras, pero hoxe partiron as súas quendas para facer folga: dúas á mañá e as outras dúas á tarde. Se o cavilamos un pouco, non ten moito sentido, parecen uns horarios partidos normais que nada teñen que ver co 8M. Pero aí non nos metemos.

É obvio que non hai parón, deben traballar e vender coma calquera outro día. Unha das empregadas, duns cincuenta anos, comenta que fará folga á tarde, pero que non lle importa moito a manifestación. Considera as proclamas feministas esaxeradas e pouco igualitarias. Súmaselle a súa clienta, unha muller avellentada que se amosa molesta co tema: “Quedan moitas cousas por arranxar, pero iso non se fai dándolle a volta á tortilla”.

Falan das inxustizas que sofren os homes en comparación ás mulleres, algo sobre maridos arruinados, nais irresponsables e denuncias falsas. Narran un panorama aterrador de tinguiduras telenovelescas, un esperpento misándrico onde o matriarcado é a perdición do varón branco heterosexual. Nunca na miña vida presenciei unha alienación tan descarada e caricaturesca como a destas dúas señoras cómplices espontaneamente.

Despois de criticar o “feminismo radical” que pasea polas rúas, a clienta foxe indignada ó mostrador para pagar: “Eu nunca sufrín desigualdade salarial, iso pasa só nas fábricas, na industria. Aí si que deben facer folga”.
“Non me podo permitir ser tan feminista”, engade a dependenta antes de despedirse da señora.

“O mundo ao revés”

Nalgúns escaparates locen carteis de apoio ó 8M cun peche anticipado ás 19.30. Trala porta de cristal hai unha muller soa e cansa. Terma desganada do teléfono, coa vista perdida na roupa aínda sen recoller dunha mesa. Escoita moito e fala pouco, pode que pola chuvia que enchoupa as palabras que non saen. Semella unha xornada de silencio obrigado.

Tócalle traballar, aínda que ela espera poder pechar no parón do mediodía. É a única empregada que hai neste comercio de roupa feminina, as outras compañeiras veñen á tarde. O reloxo marca a unha e cuarto e a porta segue aberta.

Todos os locais da zona tiñan previsto pechar no parón das doce, pero a inmensa maioría non o fixeron. “Hugo Boss si cerrou dez minutos ante das doce, pensando que todos o iamos facer”, di. O tempo pasaba e ninguén da zona paraba, coma unha mañá normal dun xoves de poalla. A muller cre que a tónica xeral foi seguir ós locais da multinacional galega, pero claro, “ningún de Inditex pechou”.

Ela acaba ás 19.30, como uns cantos establecementos de Compostela que si optan por apoiar a folga do 8 de marzo aínda que sexa saíndo antes. Confesa algo molesta que vendeu máis do normal durante a mañá de mobilizacións. “Sei que non debería ser así, pero vivimos no mundo ao revés”.

Non é a única a quen lle pasa. A folga esvaécese ó cruzar o limiar da porta, os berros da rúa confúndense entre a música ambiental da tenda. Para moitas hoxe é festivo, día libre, un día de merca. De mal humor, entre indignada e indiferente, unha camareira de pelo recollido dun bar do centro quéixase: “Esas que se manifestan son as que veñen e nos están a dar máis traballo”.

“As que veñen da manifestación aproveitan para vir mercar o pan”, comenta unha panadeira da zona vella. “É un dos mellores días das últimas semanas”, recoñece a dependenta dunha tenda de decoración de interiores. Nunca lles amolara vender tanto.

En Inditex todo se ve de forma diferente. Son o líder e o motor, case o demiúrgo da zona comercial compostelá, que crea e destrúe ó seu antollo o tecido. Zara está no centro da diana das feministas, e prefire non responder. Stradivarius tampouco fala moito. A encargada comenta amable que non ten información sobre se debe ou non pechar, así que abren e venden coma sempre. E os satélites que orbitan ao xigante calan, abren e seguen as mobilizacións detrás da caixa.

"Non hai desigualdades aquí"

A presión de perder parte do soldo e estar nunha listaxe negra arrastrou moitas traballadoras a calaren e non saíren ás rúas de Santiago. As empregadas de varios dos comercios que visitamos durante as horas de parón recoñecen que recibiron un aviso por correo electrónico avisándoas da posibilidade de facer folga, pero nun ton pouco afable e concesivo. Acariciando as súas mans pequenas, nerviosa, unha traballadora dunha gran tenda de roupa preto da Alameda borboriña con cautela: “Non nos deixan opción”. Antes de saír á rúa viven unha dura loita contra un inimigo difícil de combater: o medo. E deste factor moitas e moitos non son conscientes.

Ao día seguinte aproveitamos para recoller máis impresións e casos. Nunha das rúas principais de Compostela hai un establecemento que baña a beirarrúa de luz intermitente. Dentro lévase un ritmo frenético, dixital e moderno mentres se traballa, incluso nun día de folga. Colocando varias carcasas nun andel, unha empregada responde as nosas preguntas con entusiasmo. “As catro traballadoras que somos fixemos folga, pero a tenda abriuse igual”. O empresario respondera o día antes (sete de marzo) ao aviso do seu cadro de persoal feminino en que lle notificaban que ían facer folga. A resposta, segundo conta a rapaza, foi belixerante. Naquel correo dicía que non entendía esa decisión, que na empresa non había nin desigualdades nin machismo.

E aínda así a tenda abriu, mais sen elas. O empresario chamou as súas compañeiras doutro local para que substituísen os postos desocupados durante a xornada de folga. Non estaba disposto a perder un día de traballo polas reivindicacións das catro mulleres que decidiran parar nun día histórico.

Cuestión de cartos

Imos ao supermercado. Caixeiras, peixeiras, repoñedoras, encargadas... case todo o persoal son mulleres que non paran. A encargada dun deles di que hai mulleres facendo folga. Cantas?, preguntámoslle. “Agora mesmo hai unha, a chica da CIG”.

A frase máis repetida : “É que non podemos parar”. A gran maioría dos negocios pequenos aseguran que non poden facer fronte a un día de folga. Tamén escoitamos dicir que “non compensa” ou, directamente, “non nos interesa a folga”. Algúns dos comercios cos cales falamos están rexentados por autónomas. Está afogadas polos impostos, a competencia das multinacionais e as dificultades do sector: “O de facer folga hoxe nin mo propoño”.

Nunha óptica aténdeme sorrinte unha rapaza nova. Falamos do dereito a folga, e só fai negar coa cabeza: “Estou soa, non podo cerrar. Quero vender máis”. Atopamos traballadores nas rúas. Un repartidor apurado sobe á súa motocicleta mollada e mal estacionada. As túas compañeiras fan folga? Parastes? “Non se pode elixir. Xa cobramos pouco como para non vir traballar”.

“Feminismo no, igualdá”

Aínda que non sexa unha opción maioritaria, hai homes que están a ocupar os postos das súas compañeiras. Xa sobre a hora de peche das dúas, o dono desta zapatería asume os labores da súa empregada e compañeira. “Eu son o seu xefe e díxenlle: mañá non veñas traballar, maniféstate”. Non entende como noutros comercios non se está a seguir esta política. “Hoxe é o día de que reclamen os seus dereitos”, di o dependente.

Se as mulleres paran, o mundo para. E non está só neste punto, na zona vella un local de roupa alternativo tamén quixo seguir a consigna desta folga. “Somos unha parella, pero hoxe só traballo eu. Ela está na rúa, loitando polo que é xusto”.

Por desgraza, a tendencia nestas conversas foi antitética. Entre regalicias, xornais e lambetadas, unha parella defende as proclamas da manifestación. A desigualdade no salario por razón de xénero non ten sentido, “homes e mulleres somos iguais”. De súpeto, aparece a palabra feminismo pola nosa banda. Ambos saltan coma un resorte adestrado nunha lóxica pavloviana. Rin con superioridade, negan coa cabeza en sinal de corrección máis que de desaprobación. “Non queremos a ninguén por riba de ninguén. Feminismo no, igualdá”. Hai que saber diferenciar.

En días así, falar funciona coma unha ferramenta de estudo diáfana e poderosa. Saen conclusións sinxelas e de bo senso, mais que en moitas ocasións quedan soterradas polo debate superficial atado á actualidade forzosa.

É significativa a confusión xeneralizada en estratos da cidadanía sobre o concepto feminismo. Dende os que pensan nunha “volta de tortilla” misándrica até os que cren que é todo unha cousa inútil da esquerda radical, as interpretacións ao respecto do feminismo afastan da realidade boa parte das pretensións do pasado parón feminino. De fondo semella haber unha problemática que grela xeración tras xeración, que é a falta de información e formación sobre as mobilizacións sociais e as súas repercusións.

Non houbo folga de consumo real nin un seguimento tan espectacular coma aquel 24 de outubro de 1975 en Islandia, onde máis do 90% das mulleres frearon en seco. Os referentes sempre veñen grandes, mais neste caso o ímpeto e o traballo de concienciación no país prometían unha labazada morada ó sistema. Se ben toda a sociedade coincide no éxito da xornada, todos os eloxios están a quedar no simbólico. O tempo dirá se haberá tradución da súa eficacia no plano práctico.

Quedaron imaxes para a historia. Prazas e rúas rebordadas de mulleres dispostas a deixar claro que non van tolerar máis a opresión patriarcal sistemática, que levan aturando dende o comezo dos tempos. A faísca prendeu. Só queda ver como, entre a inmensidade da multitude feminina, non volven faltar as voces de quen non puido,de que non quixo e de a quen non deixaron.