Galego
Traducir sen linguas intermedias: achegando o xaponés e o galego

Poucas son as persoas, polo menos as que naceron a finais dos 80, que non recoñecerían a que nos referimos cando dicimos que “todo é moi fabuloso, misterioso e soñador”. Moitas desas mesmas persoas serían, case seguro, capaces de recoñecer o país de orixe do creador da serie que acolle esa frase. Con todo, seguro que non tantas saben que, para achegarnos ese mundo á hora do almorzo da TVG, non se traduciu desde o xaponés, senón que se fixo unha dobre tradución desde un idioma ponte. Falamos, por suposto, da xaponesa Bola de Dragón, unhas das moitas series de anime nipón que amenizaron os días de moitas crianzas a través do Xabarín Club. Con todo, agora a cousa está cambiando coa aparición de tradutores que nos traen a Galiza idiomas nos que antes poucas persoas se especializaban.

“Cando se empezaron a traducir series xaponesas, non había tradutores de xaponés en Galiza que soubesen galego. Se me apuras, case non había tradutores que soubesen inglés e galego, por estraño que hoxe poida parecer”, conta María Alonso Seisdedos, antiga tradutora audiovisual da TVG. “Alguén me comentou que ao principio de todo os Dragon Ball se traducían desde as versións ao francés e esas versións non debían de ser alá moi boas. Tampouco o eran, en xeral, as que caeron nas miñas mans doutras series, tanto ao español como ao inglés, que foron os idiomas a través dos cales fixen as versións das diferentes series e películas que me tocaron en sorte ou desgraza. Eran máis ben traducións para cubrir o expediente, nas que en moitas ocasións había que adiviñar o que se dicía no orixinal, xa fose porque estaban mal redactadas ou 'simplemente' se perdera o chiste”, explica a profesional.

Se nos fixamos ben, son moitas as series de animación xaponesa que chegaron ata nós: Shin-chan, Doraemon, Dr slump e Arale, Heidi… Pero iso non implicaba que estas traducións se fixeran directamente do idioma de orixe, senón que se tomaban prestadas traducións desde outros idiomas, coa correspondente perda cultural e de significado que implica isto. Pero, polo menos chegaban.

No caso da literatura ou de obras subtituladas, ata hai uns anos a produción era practicamente inexistente. Hoxe, son moitas as espectadoras que reclaman a plataformas como Netflix ou Movistar subtítulos en galego de calquera tipo de series. E, tamén, estamos vendo por fin, como nos chegan máis libros diferentes ao galego grazas a aparición de novas editoriais e ao traballo de profesionais como Gabriel Álvarez, un dos poucos tradutores literarios do xaponés ao galego sen utilizar linguas intermedias, se non o único.

“Eu creo que a inexistencia de máis traducións directas do xaponés ao galego é, en moitas ocasións, unha cuestión monetaria, hai poucos cartos e moi poucos queren pagar a tradución directa do xaponés porque é máis cara co resto (ou debería selo)”, explica Gabriel.

Cuestión de cartos

“Aínda así, deberían darse máis xa que non é moi recomendable facer unha tradución dunha tradución. Cunha lingua ponte é raro que non se perda información ou significado”, conta este tradutor. “Hai un poeta xaponés que vive en Munich, que se chama Yasujiro Yoshimoto e que leva a parte xaponesa dunha páxina internacional sobre poesía. Fixo un proxecto que consistía en coller un poema do poeta Makoto Ooka —un poeta moi importante do século XX—, e traducilo a moitas linguas. A min tocoume a tradución ao galego e eu fíxena directa, a versión española en cambio foi a través dunha versión inglesa. E eu ao ler esta tradución da versión inglesa, avisei de que había un erro porque na versión inglesa aparecía a palabra light e o tradutor da versión española interpretara esa palabra como lixeiro, cando realmente, segundo o orixinal xaponés, aí significaba luz. Por iso, nunha tradución indirecta hai sempre ese tipo de perigos. Interpretar mal unha palabra ou, se xa na versión ponte hai erros, eses erros vanse reproducir despois na lingua final”, engade. “Con todo, non hai que irse xa ao xaponés, mesmo no mercado galego ás veces aínda sae algunha tradución entre linguas bastante próximas, e aínda así fanse traducións indirectas no canto de facelas directas. E eu reitero que é máis ben unha cuestión de cartos”.

Hoxe, son moitas as espectadoras que reclaman a plataformas como Netflix ou Movistar subtítulos en galego de calquera tipo de series

E iso que o traballo de tradutor, como moitos profesionais aseguran, non está moi ben pagado. María Seisdedos comenta que “en realidade, en Galiza, un tradutor, sexa literario ou audiovisual do idioma que sexa, mal pode vivir do que lle pagan”. Polo que parece aínda máis agradecido que existan tradutores como Gabriel e outros. “Para min hai unha certa militancia no feito de traducir ao galego porque, non só é que sexa a miña lingua e por iso quero traducir cara a ela, senón que ademais non está normalizada en moitos ámbitos”, di Gabriel.
Podería parecer un tema intranscendente, pero que haxa xente disposta a traducir ao galego desde linguas tan distantes como o xaponés, é moi bo para a lingua galega e, sobre todo, se son traducións inéditas en español. E non só clásicos. “A min, persoalmente, interésame moitísimo a literatura máis contemporánea. No xaponés, tanto no galego como no español, houbo durante moitos anos a tendencia de traducir autores máis ben da primeira metade do século XX, clásicos, e penso que se descoidou as obras posteriores”, comenta Gabriel. “Por iso, traducir a un autor tan famosos como Haruki Murakami no seu día foi fundamental. No caso de Tras do solpor ademais saíra antes a versión galega ca a española. Do que falo cando falo de correr e 1Q84 tamén. E para min iso é chave, que se traduzan clásicos ao galego, pero que se traduzan tamén cousas que non están en español. Así temos un produto que non está na outra lingua”, continúa.

Mangas xaponeses

Con todo, Gabriel entende que é difícil ter calquera libro en galego agora mesmo, pero que, precisamente por iso, debería haber outras opcións. “Non pode haber tantas opcións como hai en español, pero ante isto, o ideal sería ler máis en portugués. Ler en portugués é moi positivo en moitos aspectos, mesmo para mellorar o galego, e ademais animaría a non optar sempre como outra opción polo español, ter outra alternativa”, engade.
E como alternativas, estaría tamén a existencia doutro tipo de produtos, non só series e novelas, senón tamén, por exemplo, mangas (ou cómics xaponeses). Algo no que Gabriel tamén é experto. “Que eu saiba en galego só existe a serie de manga de Bícame profe de edicións do cumio, pero traduciuse indirectamente do inglés.

“Encantaríame que houbese manga en galego, gustaríame proporllo a algunha editora e que o quixeran publicar. Ademais, a xente que ten agora 30 anos coma min, medramos cos animes no Xabarín Club e sería xenial que puidesemos ler manga en galego”, comenta Gabriel. “Penso que a xente que le moito manga, se saben idiomas, adoitan comprar de outras linguas, non só do castelán. Polo que penso que ata xente que non sexa galega, e non teña preconceptos lingüísticos, pode que comprase produto en galego. Isto acontece en Catalunya, por exemplo”, remata.

Gabriel Álvarez: “Encantaríame que houbese manga en galego, gustaríame proporllo a algunha editora e que o quixeran publicar”.

No que coinciden as expertas é que ter a lingua galega en moitos ámbitos distintos axudaría a normalizada. E se ademais existen profesionais dispostos a achegar linguas tan distantes como son o Xaponés e o galego, a cousa aínda pode ser mellor. Por iso esperamos que non deixe de haber tradutores que, como Gabriel, estean dispostos a traballar para facernos sentir o Xapón moi cerca de nós.