Galego
O galego que falamos

A nosa lingua perde palabras, sons... e falantes. Nun contexto de españolización acelerada, o galego ten no portugués un salvavidas, unha bóia de vida, para frear a súa deturpación.

pexego
As formas tradicionais 'pêssego' ou 'pexego' quedaron en desuso coa “imposición” e aceptación da norma de 'melocotón'. O Salto Galiza

Fernando foi ao mercado e pediu coxa de polo, pero o mozo que o atendeu respondeu estrañado: “O que?”. Algo parecido lle aconteceu a Laura cando dixo no ximnasio que lle doía o xeonllo. O que teñen en común todas estas historias non é a súa relación con partes do corpo, senón a evidencia dunha realidade: o galego perde o seu léxico e a súa gramática con cada xeración que pasa.

A ESPAÑOLIZACIÓN DA LINGUA

‟Non hai ningún ámbito do idioma que escape a esa mudanza: no léxico, na morfoloxía, na fonética, na sintaxe... E vai sempre no sentido da converxencia co castelán, porque é a lingua coa que convive, e calquera lingua minorizada que conviva coa oficial do Estado vai ter ese proceso de converxencia”, explica Eduardo Maragoto, filólogo e presidente da Associação Galega da Lingua (AGAL). “A maioría das veces as persoas non son conscientes desa mudanza, desa converxencia co castelán. E agora, coas novas comunicacións, acelérase ese proceso”.

Goretti Sanmartín é doutora en filoloxía galego-portuguesa e membro correspondente da Real Academia Galega (RAG). Engade que o maior perigo é a perda gramatical: “Se non sei que ‘abuelo’ é avó, podo aprendelo e incluír esa nova palabra no meu vocabulario, pero se non sei utilizar a gramática e non teño referentes que ma ensinen, isto é moito máis complicado. O mesmo pasa coa fonética”.

queremos galego mani
"Paremos o extermínio da nossa língua" Zelia García

O galego perde falantes e está pouco presente nos novos medios de comunicación e internet. Os datos do Instituto Galego de Estatística (IGE) son esclarecedores: un de cada catro rapaces saben falar pouco ou nada galego. A escaseza de canles en internet e a perda de programas como Xabarín Club acentúan a perda do interese pola lingua. Ana Moreiras é profesora de tecnoloxía nun instituto de Boiro. “A rapazada non usa galego en instagram, en Tik-Tok... e dalgunha maneira asocian que iso é o normal”.

“Unha lingua para se manter viva precisa ser imprescindíbel para comunicarse con alguén, e esa imprescindibilidade o galego perdeuna. Non é preciso coñecer a palabra esquecer, todo o mundo vai entender olvidar”

“O galego parte dunha gran semellanza morfolóxica ou na sintaxe co castelán, entón hai moitas palabras ou expresións que teñen pouca seguranza para se manter no galego”, explica Maragoto. “Unha lingua para se manter viva precisa ser imprescindíbel para comunicarse con alguén, e esa imprescindibilidade o galego perdeuna. Non é preciso coñecer a palabra ‘esquecer’, todo o mundo vai entender ‘olvidar’. Se esas palabras se perden do uso popular, non se van poder recuperar despois. A palabra ‘acordar’ era emblemática galega, pero unha vez que se deixou de usar tamén caeu o seu uso formal e literario, e xa é difícil de entender por parte dos galegos”.

Segundo Sanmartín, “para unha lingua que está en contacto con outra coa que entra en conflito, é necesario blindarse e conseguir recuperar a súa parte máis tradicional e autóctona. Recuperar esa fonética, esa sintaxe. Se non, hai un proceso de imbrigación que pode dar lugar tamén á substitución lingüística”.

A SEGURANZA LINGÜÍSTICA

Unha das chaves para tentar frear o proceso histórico de substitución lingüística reside na falta dun modelo estable do galego que dea seguranza ás falantes. “É evidente que necesitamos ter modelos claros, e que a xente poida recollelos. Un referente para a xente nova foi o Xabarín Club”, explica Sanmartín. “A rapazada era moi consciente da lingua que escoitaba e acababa reproducíndoa, por iso son importantes os referentes”, engade. “Á xente o que non lle gusta é que os demais lles estean corrixindo, porque crea inseguridade. Conforme vas tendo máis inseguridades pois ao final acabas dicindo, ‘pois non falo esta lingua’. Pasa o mesmo que cando fas unha oposición, se sabes que o estás facendo ben, gozas, mais se sempre tes que estar preguntándote se o estás facendo ben ou non, xera o efecto contrario”.

Galego
A lingua das crianzas (I): Paus nas rodas ao galego na infancia

Nos últimos anos, Feijóo, Pocoyó e os seus amigos aceleraron o proceso histórico de substitución lingüística do galego a prol do castelán. A política lingüística da Xunta e a súa inacción ante a imposición estrutural do castelán favorece unha desgaleguización que comeza coa vulneración dos dereitos lingüísticos dos nenos e nenas galegas.

Maragoto tamén apunta que esa inseguranza é unha das causas que contribúen a que as persoas opten por non falar galego. “Unha soa crianza falando castelán nun grupo de cinco, xa é quen de modificar o uso lingüístico dos cinco, e ao revés non. Inflúen moitas outras cousas: a idade, o carisma... pero a [falta de modelo] inflúe, moito. En castelán non podes dicir ‘me caí al chan’, en cambio é moi habitual dicir en galego ‘caín ao suelo’. As crianzas notan iso, e sinten certa inseguranza. En castelán e portugués non, aí sempre está segura do que din nin lle van discutir nada”.

“Unha soa crianza falando castelán nun grupo de cinco, xa é quen de modificar o uso lingüístico dos cinco, e ao revés non. Inflúen moitas outras cousas: a idade, o carisma... pero a [falta de modelo] inflúe, moito”

“É importante sentir que aquí hai un modelo lingüístico que representa unha cosmovisión”, di Sanmartín. “Isto inflúe nas nosas maneiras de ser, de identidade, de como respondemos preguntas, de como contestamos, como actuamos, e iso acaba creando orgullo e dignidade, e tamén recoñecemento de que esta é unha lingua propia, diferente, e de que ao final non é un castrapo. E aí eu creo que si que fomos avanzando algo, pero non todo o que debería, de que moita xente falando un galego estupendo descúlpase: ‘Non, non. Desculpa que eu non falo ben, quen fala ben é fulanito ou menganito’”.

Para conseguir esa sensación de pertenza e de estabilidade da lingua é fundamental o papel das administracións. “É importante que as administracións públicas, o ensino ou os medios de comunicación transmitan unha boa calidade lingüística, xa que afianza moito a seguranza”, engade Goretti Sanmartín, que considera que nese sentido sería importante poder consumir medios e contidos portugueses: “Sería un elemento fundamental para garantir que houbese moitísima máis calidade lingüística e seguranza. Sen esa calidade eu creo que o galego non se salvaría. Sempre se di que quen salvou o galego foron as persoas que o falaron, desde o punto de vista tradicional: labregas, labregos, mariñeiros... Pero o idioma tamén se mantivo, sen ningunha dúbida, grazas a escritoras e xente que o recuperou para a escrita, como lingua de cultura, que tivese moitos rexistros , non só o popular”.

Queremos Galego manifestacion
Movilización de Queremos Galego en Compostela en el Día de las Letras Galegas de 2018. Galiza Contrainfo

Sanmartín tamén sinala certa folclorización da lingua desde as administracións galegas: “Hai unha política lingüística que o que non quere é a continuidade do galego, ou que consinte un uso do español folclórico, ou castelán agalegado, que ten determinadas expresións, pero que non quere o uso normal do galego en todos os contextos”.

Maragoto sinala certa responsabilidade da normativa ortográfica actual nesa falta de modelo, porque “non ten capacidade para manter un modelo de corrección diferente do castelán, non é capaz de dar ao galego unha marxe de seguranza. Por exemplo, na sintaxe nótase moito esa mudanza. Unha vez que a ortografía corta o contacto coa lusofonía e impide a comunicación entre galegos e galegos portugueses é case imposible manter certas estruturas, como o infinitivo flexionado”, asegura.

“O feito de que a normativa oficial considere que o galego é unha lingua independente do que nós consideramos variantes da mesma lingua, é un paso máis nese sentido”, engade Maragoto. “Hai certas diferencias en relación co mundo lusófono e semellanzas co castelán que fican estabilizadas na normativa, por esa decisión política. Por exemplo, Galiza-Galicia. No galego escrito había un uso de ambos, e a forma que se escolle para o uso é a castelá. Nese sentido, [a norma] funciona como estabilizador e afirmador da castelanización”.

portugues galego

O ACHEGAMENTO AO PORTUGUÉS, UN MODELO A SEGUIR?

No que as expertas parecen están dacordo, desde a administración até as filólogas, é que unha das solucións pasa polo achegamento ao portugués, do que o galego e a Galiza se foi alonxando nas últimas décadas.

“É fundamental que poidamos ler en portugués, por exemplo. Todo o mellor do galego tradicional está no portugués”, afirma Goretti Sanmartín. “Este achegamento reforza e blinda o galego, facendo que sexa máis auténtico. Recupera o noso galego tradicional”. E no mesmo sentido lembra que “ler a nosa literatura ou escoitar ás persoas maiores é determinante para a recuperación da lingua”.

A AGAL, entidade que preside Maragoto, vén reivindicando unha convivencia normativa para o galego na que convivan a norma oficial actual coa norma galego-portuguesa ou “internacional”. “Algúns filólogos que se opoñen ao reintegracionismo, din que non é necesario o portugués como modelo, mais despois teñen moitos erros derivados do descoñecemento do portugués, como malos usos do infinitivo flexionado, do imperfecto do subxuntivo... Son estruturas moi emblemáticas do galego pero que deixaron de ter uso popular frecuente; a renuncia ao modelo portugués provoca a imposibilización de recuperar esas estruturas”.

Un exemplo é o caso do infinitivo flexionado, para o que axudaría eliminar as actuais “fronteiras” ortográficas: “Non basta con estudar unha estrutura gramátical para activala, é preciso ouvila con frecuencia e en varios contextos, porque xa non temos suficiente input como para activala. O máis eficaz é relacionarse coas variantes da lingua portuguesa e diluir o máximo posíbel as fronteiras ortográficas”.

Maragoto insiste ademais na importancia do reitegracionismo para construír ese marco de seguranza que manteña unha certa calidade, algo que xa demostrou o movemento reintegracionista de base: “Só hai que comparar os textos reintegracionistas hoxe en día na Galiza cos producidos no resto do mundo que escreve galego, e comparar esas estruturas: ao longo de 40 anos, o contacto co portugúes xa mantivo o galego que esas persoas usan en certos marxes de seguranza e barreiras con respecto ao castelán. Non é porque o estudasen, ninguén estudou galego reintegrado. É só polo contacto, ademais da vontade individual. Pero é un exemplo do que podería acontecer se esa decisión —asumir o reintegracionismo— se tomase a un nível moito máis amplo”.

O achegamento á lusofonía é un camiño xa comezado e asumido por todas as partes, mesmo pola Xunta, coa aprobación da Lei Paz-Andrade en 2014. O Secretario Xeral de Política Lingüística, Valentín García, explicaba na semana das Letras que a dobre normativa reivindicada polo movemento reintegracionista era unha das “vías a explorar” para achegarse á lusofonía, ao tempo que recoñecía que é unha opción “posible”, como acontece coa lingua norueguesa.

O PODER DOS IDIOMAS

Unha das chaves ante a realidade da perda de calidade do galego vén dado pola convivencia entre linguas. “As linguas teñen o seu poder, que se mide co dominio internacional que teñen. Por exemplo, o portugués ten moito poder, pero nada que ver co castelán, e este é incomparábel co poder do inglés”, explica Maragoto.

Sobre isto Andrés Rico, estadounidense de pais salvadoreños que reside en San Francisco, ve como a cultura e a lingua latinas, se ven asoballadas polo inglés, neste caso a lingua de poder. “Por moitos anos ás inmigrantes presionóuselles para que asimilaran a cultura anglosaxoa. Moitas persoas no camiño perderon así os seus costumes, o seu idioma e a súa identidade para perseguir o concepto de ‘soño americano’” engade Rico. “E así, dáse o fenómeno de que moitas persoas, por sufriren discriminación ou por medo a sufrila, comezan a negar, esconder e esquecer a súa cultura e o seu idioma”.

“A lingua é o medio de comunicación pero tamén é unha cosmovisión, un xeito de relacionarnos co noso entorno e co universo. Por iso hai que cambiar ese modelo utilitarista e ser capaces de ver as linguas de outra maneira”

Xunto este poder emerxe o utilitarismo das linguas, que fai que a xente queira falar e aprender aquelas que parece que teñen ‘máis futuro’. Maragoto di que esquecer esta realidade sería ser “moi inxenuos, ou utópicos. Isto ten moitísima importancia. Por exemplo: cando alguén di ‘eu falo galego porque é a miña lingua, non porque sexa útil’. Iso non é verdade, as persoas non usamos as linguas se non son útiles. Cando estudas unha lingua tes en conta a súa utilidade, e co inglés podes ler cincuenta mil traballos e visitar moitas partes do mundo”.

Maragoto pon o exemplo doutras linguas, coma o noruegués ou o holandés: “Son linguas de estados que a pesar de selo, teñen dificultades de sobrevivir fronte o inglés. Os estados son unha maquinaria impresionante para preservar unha lingua, pero cando a pesar diso, sinten a presión abafante do inglés... Imaxínate”.

“É un utilitarismo perverso —engade Sanmartín— porque é máis ben un uso político e económico. Incluso parece que se dis non lle dediques tanto ao inglés e máis ao portugués ou ao galego parece que estás dicindo unha barbaridade. Despois, tamén está o problema de non ser conscientes de que cando desaparece unha lingua, desaparece tamén unha maneira de ver o mundo. Isto é un problema porque se perde a identidade e o coñecemento que van da man da lingua, sobre plantas, animais, formas de vida, de pensar... A lingua é o medio de comunicación pero tamén é unha cosmovisión, un xeito de relacionarnos co noso entorno e co universo. Por iso hai que cambiar ese modelo utilitarista e ser capaces de ver as linguas de outra maneira”.

Sobre o galego, Ana Moreiras remata dicindo que “se non se fai unha discriminación positiva, é moi difícil recuperalo. É inxusto dicir imos poñer as dúas cousas iguais e que crezan. Iso nunca vai medrar igual porque non son iguais”. Por iso hai que “intentar equilibralo e facelo cunha certa intención”.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Euskera
Euskera El pedregoso camino de las personas migrantes para estudiar euskera
Costes inasumibles, incompatibilidad horaria con los cuidados y redirección hacia el modelo castellano por ser “más fácil”. Esta es la historia de cuatro mujeres migrantes (y sus familias) intentando aprender euskera.
Tribuna
Euskara Una política lingüística con unas exigencias razonables en las que quepamos todas y todos
CC OO considera necesario un sistema de perfiles que garantice derechos lingüísticos en la Administración pública, pero considera igualmente esencial la negociación con los agentes sociales, que no ha existido.
agremon2001
31/5/2020 14:49

Teño por min dende hai moito tempo que un tema clave é a produción de contidos en galego. De xeito individual e ecolectivo. De calidade e de futuro. Polos falantes actuais da nosa lingua. É o noso deber, a máis do noso futuro. Dende hai máis de dez anos, nos meus blogues, como ribadeando, procuro seguir esa liña. E, sen imposicións, pero sen pausa, tento que outras tamén a sigan.

0
0
Genocidio
Ayman Qwaider “A la gente se le pide una cantidad excesiva de dinero para poder salir de este campo de exterminio de Gaza”
Profesor especializado en educación en emergencia y educación inclusiva, Ayman Qwaider vive en Australia. Desde allí, intenta ayudar a su familia a salir de Gaza, mientras denuncia la ocupación israelí y la complicidad de la comunidad internacional.
Ocupación israelí
Opinión Las palestinas también existen
La morbilidad femenina, el conjunto de enfermedades, factores de riesgo y motivos de consulta recurrentes en las mujeres que merecen una atención específica, tiene múltiples ejes de discriminación: no es lo mismo en Suecia que en Palestina.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Economía
En primera persona Instrucciones por si encuentras muerta a tu suegra
Todo el que está en el mundillo sabe que el sector funerario vive casi un duopolio de facto y lo máximo que se está dispuesto a hacer es poner una multa de vez en cuando. Cuando alguien llama a una, ni se imagina al entramado que está llamando.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Venga, circula
Venga, circula Un paso, luego otro
Llega un día en el que vemos con claridad algo que solíamos observar en los demás pero que nunca —prometíamos— nos sucedería a nosotros.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad ¿Qué tengo si me diagnostican Síndrome de Ovario Poliquístico?
Afecta a entre un 7 y un 13% de las mujeres en edad reproductiva, y el 70% están sin diagnosticar. Pero, ¿qué es el SOP y como podemos apaciguar sus síntomas?

Últimas

Ocupación israelí
Palestina El Salto te ofrece una camiseta para apoyar económicamente a la UNRWA
No cesamos de buscar nuevas vías para visibilizar un mayoritario clamor social que pide un alto el fuego al que apenas se da cabida en el discurso mediático convencional. Todos los beneficios de esta campaña irán destinados a la UNRWA.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Más noticias
Accidentes laborales
Accidentes laborales Detenidos tres empresarios en Galicia tras la muerte de un migrante que trabajaba sin equipo de protección
El joven de 28 años, que estaba empleado con un contrato irregular, falleció el 26 de febrero tras precipitarse desde una carretilla elevadora sin la protección necesaria para esa labor.
Deportes
Rugby femenino +35 Las Milnoh Granada, un club de rugby femenino +35 creado y gestionado por mujeres
32 mujeres nacidas en mil novecientos y pico, federadas en un equipo que les ha dado un espacio propio, sentido de pertenencia, una tribu donde “yo soy porque somos”

Recomendadas

Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Euskal Herria
Korrika Correr a favor del euskera cruzando fronteras
La Korrika es el mayor evento de Euskal Herria. En la última edición de esta carrera de más de 2.500 kilómetros ha participado un tercio de la población vasca.