Dez anos do banco de tempo de Lugo: onde todos os traballos teñen o mesmo valor

Un sistema insostible coma o capitalista, obriga a desenvolver outro tipo de mercados alternativos e pequenas economías complementarias. Un deles son os bancos de tempo, un sistema de intercambio de servizos por tempo. Esta idea, baseada no mutualismo, non naceu nin hoxe, nin onte, senón no século XIX, cando o anarquista norteamericano Josiah Warren realizou os primeiros experimentos de almacenaxe de tempo que transformaba en divisas na súa Cincinnatin Time Store.

Desde entón, ao longo da historia leváronse a cabo numerosos bancos de tempo, sempre a nivel local, e sempre cunha premisa que coincide en todos: ningún traballo vale máis ca outro. É dicir, é o tempo dedicado á tarefa o que lle vai dar o seu valor e non o tipo de actividade nin o seu nivel de especialización, pois a hora é a unidade de medida nos bancos do tempo. Esta calidade é positiva mire desde onde se mire. Se se observa, por exemplo, desde unha perspectiva de xénero, as tarefas tradicionalmente asociadas ás mulleres, como as que teñen que ver cos coidados, sempre subestimadas no mercado laboral, aquí van ter a mesma importancia que calquera outra. De tal xeito que a persoa que coide nenos durante media hora vai obter o mesmo beneficio que a que repare un ordenador en media hora. Isto tamén ten moita potencialidade a nivel comunitario, pois todas as persoas van ter algo que achegar independentemente de que sexa máis ou menos técnico, non en van, múltiples concellos aproveitaron as posibilidades que teñen os bancos de tempo a nivel de dinamización comunitaria e incluíronos como parte das súas políticas municipais.

O feito de funcionar a pequena escala e que as decisións se tomen nun grupo reducido permítelle ao banco establecer as súas propias regras.

O Banco de Tempo de Lugo, que fai dez anos de andadura, funciona de xeito autoxestionado. O que empezou cun pequeno grupo de persoas neste momento conta con 55 banqueiras e banqueiros que, día a día, realizan intercambios de servizos e bens de todo tipo. O feito de funcionar a pequena escala e que as decisións se tomen nun grupo reducido permítelle ao banco establecer as súas propias regras. Así, o grupo de Lugo non só se establece como banco de tempo, tamén como rede de troco, no que se intercambian obxectos diversos e ata alimentos da horta. Fano principalmente a través dunha web, na que figuran os servizos que cada usuario ofrece e busca, tendo a posibilidade, así, de establecer un contacto directo entre a persoa que ofrece algo coa persoa que poida estar buscando o mesmo; tamén a través da web realízanse os pagamentos e por medio dunha lista de correo ofrécense e piden cousas máis específicas ou inmediatas. Ademais destes intercambios de servizos están os chamados ‘Mercadiños de Troco’ que se organizan na cidade cada tres meses, nos que cada un pode doar o que non queira e levar á casa o que necesite.

---

Reportaxe da Fundación TIC:

Nestes mercados, ao contrario que o resto de intercambios que se fan no banco, non se lles pon prezo de ningún tipo aos bens materiais, pois desde o principio foron concibidos para fomentar a non acumulación de obxectos. “Chamámoslles de troco e doazón pero en realidade son de doazón, facilitámoslles o que non utilizamos a outras persoas, pero non hai medida, podes deixar unha cousa e levar tres ou seis —conta Lucía Medina, actual coordinadora e unha das fundadoras do banco— nos mercadiños chega moita roupa, toneladas; eu, por exemplo, vístome co Banco de Tempo”. E non só se viste, Lucía comenta que un terzo da súa vida faino a través do Banco do Tempo, como fan algúns outros membros, que tendo ingresos económicos baixos ou moi baixos, o banco proporciónalles axuda en moitos aspectos da súa vida cotiá, a través do intercambio de tarefas e proporcionándolles case calquera cousa que poidan necesitar. Kike Montilla, un usuario moi activo no banco, conta que “antes de comprar algo sempre miro no Banco de Tempo e é raro que non o consiga; nunca se me deu o caso”. Kike intercambiou tarefas e obxectos de todo tipo: “Arranxei varios ordenadores, outra vez a min arranxáronme o forno, tamén a través do banco conseguín uns ordenadores, un robot de cociña, tamén axudei no campo... De todo”.

Pódense encontrar entre os ofrecementos das persoas banqueiras clases de idiomas, de debuxo, de música, coidado de menores e animais, reparación de obxectos, axuda na horta.

A oferta coa que conta o Banco de Tempo lucense é moi ampla. Se falamos de tarefas pódense encontrar entre os ofrecementos das persoas banqueiras clases de idiomas, de debuxo, de música, coidado de menores e animais, reparación de obxectos, axuda na horta, tarefas de bricolaxe e un longo etcétera. E se falamos de bens materiais, estes van desde calquera obxecto de uso diario ata produtos de artesanía como cremas, xabóns, cestería ou cerámica. Desde non hai moito tempo tamén se poden mercar con ‘xiríns’ (a moeda propia) alimentos: pan, conservas, ovos, cogomelos... Xa que entre os membros do banco tamén hai produtores que venden a través del, isto supuxo un cambio substancial no grupo; segundo Lucía, “o feito de contar con alimentos está animando a moita xente a sumarse, pois ven que claramente o banco lles pode facilitar moitas cousas no día a día”.

Se non se dinamiza, non funciona

Pero este cambio na conciencia non vén só. Antes de meterse e coñecer de primeira man todos os beneficios que unha iniciativa coma esta pode brindar, o escepticismo gaña. As persoas, cando oen falar por vez primeira del adoitan desconfiar, pois como sociedade non estamos afeitos a funcionar con algo que non sexan os cartos. “Adoitan dicir o de ‘oh, pero é que eu necesito os euros para comer, como vou cobrar este servizo noutra cousa que non sexa en euros, a min a luz non ma cobran en xiríns, teño que ter euros’. Esa é a primeira resposta de todos. Unha vez que se meten e usan de verdade o banco, cambian totalmente de parecer e adoitan engancharse”, comenta Lucía, que tamén insiste na necesidade de coordinar e dinamizar o grupo para que isto non ocorra e as novas persoas que se unen tarden pouco en empezar a súa actividade. “Todas as persoas con experiencias en bancos de tempo coinciden en que é algo que se non dinamizas non funciona, á xente cústalle moito cambiar o chip soa, aínda estando no banco e tendo a oportunidade, segue mercando as cousas en euros, tardan en velo como unha primeira opción, hainos que animar, propoñerlles… Ás veces faise insistindo no compromiso de que ‘se che piden algo non podes dicir que non’, ou insístese en que hai que usar o banco...”.

No Banco de Tempo non só se intercambian servizos e bens, tamén se crea algo tan valioso coma unha rede de persoas que se axudan mutuamente cando o necesitan.

As decisións sempre se toman en grupo e de maneira horizontal en distintas reunións, pero esta tarefa de dinamización é tamén necesaria para facer que as persoas se sintan parte do grupo. “A xente que se mete non coñece o resto do grupo, entón a persoa encargada de dinamizar fai ese papel de que os membros se coñezan —comenta a coordinadora do banco,— despois hai xente que di que está encantada e que o tempo que pasou facendo esa tarefa, tomando un té e compartíndoa coa outra persoa gustoulle máis que o que se lle poida pagar por ela. O da axuda mutua a case todo o mundo lle senta moi ben, pero primeiro hai que practicala para darte de conta da súa valía, e despois ata te podes facer amiga desas persoas, pero non é automático ao principio, ao principio custa”.

Apoio mutuo

No Banco de Tempo non só se intercambian servizos e bens, tamén se crea algo tan valioso coma unha rede de persoas que se axudan mutuamente cando o necesitan, algo que vai máis alá da pura loxística do día a día e cala no persoal, pois hai moito de gratificante e á vez necesario no dar e recibir axuda. Nestes trocos, o tempo non só se intercambia senón que tamén se comparte e con el as relacións afiánzanse, xorden amizades que se cadra doutro xeito non se darían e créanse “lazos moi bos”, como comenta Kike Montilla, que leva no Banco desde o 2013 e ve neste intercambio de axuda e nas relacións que se crean unha das cousas máis positivas do banco. “Para min é moi importante este apoio mutuo, a afectividade que lle colles á xente; pois o banco axuda bastante a socializar —conta Kike e engade—, é moi ilusionante ver que cada vez se xunta máis xente, ademais levámonos ben e funciona”.

A actividade deste banco, en definitiva, contribúe á colaboración non lucrativa nin consumista. A seguir tendendo a unha sociedade autoxestionada.

A esta cohesión grupal tamén lle axudan as actividades e os obradoiros que de cando en cando se realizan co fin de xuntarse e compartir, tamén, saberes. Calquera actividade que se propoña vaise levar a cabo. Así, realízanse cineforums, obradoiros de temáticas diversas coma o de fabricación de papel reciclado, o de creación de cociñas que funcionen con enerxía solar, o de cultivo de shiitake, etc.

Toda a actividade deste banco, en definitiva, contribúe á colaboración non lucrativa nin consumista. A seguir tendendo a unha sociedade autoxestionada, con cantas máis ferramentas para a autosuficiencia, mellor, aínda que sexa a moi pequena escala. E a minguar os danos do empobrecemento ao que as nosas vidas se ven sometidas; ao que na maioría das ocasións só se pode resistir dando e recibindo axuda, tecendo unha rede de persoas forte.