Coronavirus
Residencias de maiores, negocio ou mala praxe?

A atención ás persoas maiores converteuse nun negocio lucrativo, por iso fondos de investimento decidiron entrar nel, “para crear unha fuga de capitais” di Alba, nome ficticio, traballadora nunha residencia da provincia da Coruña. Outras traballadoras tamén apuntan cara a mesma idea, que as residencias son un negocio puro e duro. “Por ahí é por onde escapan as pensións de moita xente maior”. Parte do motivo está nunha escasa oferta de prazas públicas comparada coa oferta privada. Mesmo as residencias privadas poden acceder a prazas concertadas mediante concurso feito pola administración.

Política

“Isto é unha cuestión de política” di Paulino Campos, da Federación REDE, que engloba diferentes asociacións familiares de usuarios e usuarias. “Teñen medo doutro Prestige, que non poidan controlar a cousa e que ao final lles pase factura electoral”. As palabras de Paulino Campos apuntan á intervención directa da Xunta de Galicia sobre as residencias de DomusVi de Barreiro en Vigo e Aldán en Cangas do Morrazo. O motivo da intervención é o incremento do número de infeccións por coronavirus dentro desas instalacións. As eleccións autonómicas estaban fixadas para o 5 de abril, mais co estado de alerta foron aprazadas e aínda non hai unha data oficial para a súa celebración.

“Teñen medo doutro Prestige, de non poderen controlar a cousa e lles pase factura electoral”

Non son poucas as voces que sinalan unha “connivencia” entre xente vinculada ao PP e á empresa DomusVi, propietaria dunha boa parte das residencias privadas en Galicia e tamén no resto do Estado. Hai quen apunta ás boas relacións entre o goberno autonómico presidido por Núñez Feijóo e a actual dirección de DomusVi encabezada pola CEO do grupo para toda España, Josefina Fernández Miguélez.

A presunta connivencia entre Fernández e políticos do PP viría dos seus primeiros anos dentro do negocio das residencias para maiores. A súa carreira comezara na residencia de Laraxe, perto de Ferrol. As instalacións pertencían a CaixaNova, logo NovaGalicia e agora Abanca. O motivo foi que das poucas residencias que había na época, había varias que eran propiedade de obras sociais das caixas de aforros e doutras entidades.

Negocio

En Galicia existen tres modelos aos que poden acollerse as persoas maiores que queiran ingresar nunha residencia. As residencias con prazas públicas, que realmente son moi poucas. O modelo concertado, onde residencias privadas entran nun concurso por quedar cunha serie de prazas cubertas con diñeiro público e que teñen unha concesión de 25 anos. Por último, está o modelo totalmente privado. Este pode dividirse en residencias con afán de lucro ou sen afán de lucro. As primeiras buscan o rendemento económico e as segundas son aquelas que figuran en fundacións que poden ir desde as relixiosas como obras sociais.

DomusVi é actualmente o nome baixo o que están un número moi importante de residencias. É un holding de empresas participado por un fondo especulativo (“fondo abutre”) de capital francés. Non obstante, a creación de DomusVi en España veu da fusión de dúas grandes empresas, Geriatros, afincada en Galicia e Sarquavitae de Cataluña. O resultado da fusión ficou en mans dun fondo especulativo británico que logo vendeu DomusVi aos franceses PAI Partners.

DomusVi é un holding de empresas participado por un fondo abutre de capital francés.

Cinguíndonos a Galicia, segundo cálculos de Comisións Obreiras (CCOO) o total de prazas existentes entre as catro provincias divídense da seguinte maneira: 4.327 prazas públicas do Consorcio de Benestar, 3.571 prazas concertadas (centros privados con prazas cubertas pola administración pública) e 15.692 prazas privadas. En total, 20.000 prazas estarían en mans privadas. Logo están as residencias que, aínda sendo de titularidade pública, privatizaron a xestión dese centro. “Desde hai moito tempo o señor Núñez Feijóo fala de construir sete novas residencias, unha para cada unha das sete grandes cidades de Galicia, cremos que ao final serán privadas” apuntan fontes de CCOO.

O rendemento económico débese a que a sociedade está envellecida. Cada vez son máis as persoas que teñen unha pensión, en Galicia das máis baixas do Estado, e por iso existe un importante nicho de mercado atractivo para a iniciativa privada. Canto pode custar unha praza privada? Os prezos poden variar, mais en moitas ocasións xunto coa pensión da persoa usuaria, os familiares teñen que facer aportacións para facer fronte ás mensualidades. Porque os prezos poden ir desde os 1.500 aos 3.000 euros a fin de mes en caso de ser totalmente privada. Sobre as prazas concertadas, fontes sindicais indican que para o sector privado esas prazas non son rendibles por teren os prezos conxelados. “Se non son rendibles, por que entón seguen abertas?”.

Condicións laborais

“Non hai persoal, non resisten nin as condicións laborais nin as salariais” din representantes das traballadoras da residencia DomusVi de Ribadumia, privada con prazas concertadas. “Existe unha carencia enorme de profesionais da enfermaría, médicos, psiquiátras e psicólogos”, algo que é moi común en residencias privadas logo de consultar varias fontes para este traballo.

As mesmas traballadoras sinalan como salario base 1.100 euros para enfermeiras. As xerocultoras ou auxiliares teñen 1.035 euros como base salaraial en DomusVi e, de momento, o persoal de limpeza cobra uns 945 euros por mes, até que se lles sumen as subidas que indica o Goberno para ter o salario base de 950 euros.

A falta de persoal que atenda debidamente ás persoas usuarias é tamén parte da extensión do coronavirus dentro das residencias. Ademais de ser, como xa dixemos, consecuencia da política retributiva de DomusVi. “Estamos diante dun caso de absoluta neglixencia, dunhas prácticas de usura que buscan sobre todo non gastar en persoal” di Paulino Campos da Federación REDE.

“Estamos diante dun caso de absoluta neglixencia, dunhas prácticas de usura que buscan sobre todo non gastar en persoal”

A situación chega a extremos de darse casos de só dúas persoas na quenda de noite para atender a 150 usuarios e usuarias. Tamén se dan casos de persoal non especializado facendo tarefas para as que non están preparados, como introducción de intravenosas que debera realizar alguén coa preparación necesaria para administrar medicacións.

Paulino Campos engade que “temos que ter en conta que todo isto crea unha situación de estrés e cansanzo físico e mental nas propias traballadoras”. O cansanzo está propiciado por carga de traballo excesiva, con quendas que poden ter ata dez días de traballo sen libranza (sete días de traballo deberan ter día e medio) e tamén realizar as tarefas que necesita cada persoa usuaria.

Nestes momentos a situación laboral nas residencias de DomusVi, sobre todo nas da provincia de Pontevedra, levou a unha división entre os cadros de representantes laborais. Os motivos están en acusacións de presunta connivencia entre a compañía e as grandes centrais sindicais para “controlar” os comités de empresa. O conflito acabou derivando na creación dun novo sindicato, Traballadoras das Residencias de Galicia (TREGA). Pola súa parte, centrais sindicais consultadas, CIG, UGT e CCOO, din non entender moi ben esta postura ou que teñen descoñecemento de prácticas irregulares na elección de comités de empresa.

O cansanzo das traballadoras está propiciado por carga de traballo excesiva, con quendas de até dez días de traballo sen libranza.

Mais o que si ven moi necesario é, primeiro o cumprimento íntegro do convenio laboral para persoal de residencias privadas. “Hai dous convenios, un para as públicas, que si se cumpre, e o das privadas que non se desenvolve como é debido” din desde CCOO. Tamén piden que o persoal reciba a retribución por días festivos traballados, que se suban os salarios acorde as subidas marcadas polos decretos laborais e a mellora nas contratacións.

A persoa usuaria

A intervención pública de DomusVi prodúcese cando non só o mal do coronavirus está feito, senón que xa había males anteriores. Casos de sarna en centros desta empresa, casos de usuarios e usuarias desatendidos ou cunha atención moi minguada. Mais se algo botan en falta as familias son “especialistas para os coidados que requiren –mesmo en saúde mental– para tarefas ocupacionais e desta maneira que non perdan capacidades de maneira progresiva e rápida”.

As traballadoras quéixanse de que as mesmas familias ás veces son quen máis as presionan en relación coa atención aos seus maiores. Existen diferentes graos de dependencia e, por exemplo, “cando unha persoa que está en grao dous e ves que é necesario pasala a grao tres, coméntaselle á familia, ese cambio de grao custa diñeiro e moitas veces as familias non queren cambiar”. A descrición deste punto feita por Alba, é frecuente. “En residencias privadas pagas por todo, mesmo por un andador”.

Se algo botan en falta as familias son especialistas para os coidados que requiren os usuarios, para tarefas ocupacionais e que desta maneira que non perdan capacidades de maneira progresiva e rápida

Outro problema que están enfrontando as residencias segundo CCOO, é que se derivan persoas que estaban en hospitais psiquátricos a residencias para maiores. “Cando preguntei por que se facía isto, a resposta foi que houbera un cambio de nomenclatura, xa non eran ‘residencias para maiores’ senón simplemente ‘residencias’” comenta Paulino Campos, quen relata a experiencia dunha persoa nova que foi enviada a unha residencia. Nun momento dado esta persoa bateu a unha auxiliar. O motivo, esa auxiliar non está preparada para atender unha persoa cun problema psiquiátrico.

Persoas maiores que non padecen doenzas mentais ás veces teñen que convivir con persoas que si sofren esas doenzas e aí poden aparecer problemas de convivencia. Por iso se reclama persoal especializado para diferentes áreas. “En residencias públicas ten que haber un psicólogo ou dous, as privadas non teñen obriga” describe Campos que ademais apunta que “se desde o Colexio Oficial de Psicólogos de Galicia queren enviar alguén de maneira voluntaria, pois precisan dun permiso da Xunta para enviala”.

Un dos problemas que teñen agora mesmo as residencias privadas en Galicia é que o modelo de negocio impide a estabilidade laboral. Esa falta de estabilidade entre o persoal laboral recae sobre as persoas usuarias. Así, usuarios e usuarias manifestan consencuencias como a aparición de brotes de sarna e, como se veu agora, a expansión case sen freo do coronavirus en residencias de maiores. En vista dunha posible factura política, entenden familiares de usuarios, a Xunta decide intervir para que non se lle escape todo das mans. Mentres tanto, non houbo ningunha proposta para cambiar o modelo de xestión ou de negocio con estas residencias.