Cooperación internacional
25 anos de traballo poñendo á tecnoloxía en mans da transformación social

Aproveitando que Enxeñería Sen Fronteiras (ESF) cumpriu 25 anos de traballo o pasado 2018 falamos con diversas persoas que formaron parte da organización durante este tempo para dar o coñecer o seu percorrido e a súa visión do que debería ser a chamada Cooperación ao Desenvolvemento.

ESF Galicia 1
Asemblea de Enxeñería Sen Fronteiras realizada en Gandario no 2018
30 ene 2019 08:00

Era o ano 1993 cando un grupo de enxeñeiros e enxeñeiras de telecomunicacións, industriais e peritos que estudaban en Vigo, logo dun contacto con compañeiros de estudos en Zaragoza e Madrid deciden constituír unha organización non gubernamental sen ánimo de lucro: Enxeñería sen Fronteiras Galicia (ESF) federada con outras similares no resto do Estado. Dentro dun movemento de solidariedade global cos pobos de países empobrecidos que se estaba a dar no Estado español, ao abeiro dos movementos en favor de adicar o 0,7% do PIB á Cooperación para o Desenvolvemento. Lembremos que xa nos anos 80 comezaran a xurdir con forza organizacións deste tipo, con toda a vaga de apoio ao movemento sandinista en Nicaragua. De feito, moitas das organizacións con un espírito máis transformador e menos asistencialista, naceron nesa altura como apoio ao proceso revolucionario no pequeno país centroamericano.

Dende o principio, a organización tivo clara a súa especialización. Sería no eido da enxeñería, coa misión de poñela ao servizo da transformación social, entendida como unha ferramenta necesaria para ampliar capacidades que permitisen resolver problemas relacionados co desenvolvemento, o aceso a dereitos e ao empoderamento comunitario. O obxectivo era e segue sendo que os pobos e as persoas coas que traballan poidan ser protagonistas do seu propio desenvolvemento. Durante os primeiros anos tiveron grupos de persoas voluntarias organizadas nas sete grandes cidades galegas. Na actualidade, están presentes con grupos activos en A Coruña, Vigo, Lugo, Santiago de Compostela e Salceda de Caselas, que son os que marcan as liñas de traballo da organización, e contan cunha oficina de traballo e varios proxectos en execución en Honduras, en colaboración con dúas organizacións catrachas.

ESF 4
Obradoiro de teatro social realizado na UDC

Regresando aos primeiros anos da organización na década dos 90, non tardou en comezar a falarse da Tecnoloxía para o Desenvolvemento Humano, ampliándose polo tanto ao ámbito tecnolóxico e que precisaba moito máis que persoal de enxeñaría. Eran necesarias persoas de perfís moito máis diversos, que permitisen ampliar o aspecto técnico e promover o pensamento crítico, os valores de solidariedade e a procura do ben común. Algo que non era sinxelo de atopar nos contidos da educación formal nas escolas de enxeñería nesa altura. De feito, un dos primeiros grandes logros da organización é que conseguen incluír unha materia optativa sobre Cooperación no programa de estudos da UDC que aínda segue vixente dende o ano 1996.

ESF PROCUROU a súa propia definición de desenvolvemento, e comezou a aplicala dende si mesma.

Compre salientar que os noventa foron anos no que tanto o concepto de Desenvolvemento como o de Tecnoloxía estaban a sufrir moitos cambios. Desenvolvemento era crecemento do PIB ou era ter comida, auga, dereito á sanidade e educación pública? Significaba cidadanía mobilizada que loita polos seus dereitos, contra a inxustiza e os abusos, xa fora dos Estados máis ou menos totalitarios, de multinacionais espoliadoras ou de caciques locais? É dicir, falabamos de desenvolvemento como cidadanía global vinculada á promoción dos dereitos humanos e a emancipación social e política? En canto á tecnoloxía, esta era só tubaxes, pozos, infraestruturas, ou tamén metodoloxías participativas e promover sistemas de gobernanza democrática? Podía procurarse un mundo máis xusto empregando a tecnoloxía sen ter en conta elementos como participación e transparencia na xestión dos recursos?

ESF Galicia 2
Vivenda con horta e sistema de rega no sur de Honduras
Tentando respostar a esta preguntas, a asociación creouse como un ágora, un lugar de debate, onde compartir coñecementos e preocupacións no eido dos dereitos humanos e na procura de solucións efectivas para acadar a xustiza social. En definitiva, tratábase dunha escola de acción colectiva. A condición era a horizontalidade, de xeito que todo o mundo podía propoñer ideas e causas polas que mobilizarse, buscando o apoio doutras persoas da asociación para levalas a cabo. Eran moitas as preguntas que a xente que participaba da organización naquela altura ía abordando sobre a marcha, procurando traballar en rede con outras organizacións tanto no Norte coma no Sur, sempre dende o activismo e a promoción do voluntariado. Pois eran as persoas que conformaban a base social da organización as que decidiron ser protagonistas para definir o rumbo da mesma e as accións a realizar. Este xeito de traballar non cambiou moito nos últimos 25 anos, porque non se pode falar de promover o empoderamento das persoas e organizacións da sociedade civil a nivel global se non se fai ese traballo na propia casa, e nese senso ESF leva promovendo a horizontalidade e a participación dende o seu comezo.

O dilema da profesionalización. Empresas de solidariedade

A partir de finais dos noventa e nos primeiros anos do novo milenio apareceron no sector da Cooperación para o Desenvolvemento, da man das políticas públicas de cooperación que se ían consolidando en Galiza e no Estado, derivados dos grandes acordos dos países da OCDE, conceptos como eficiencia nas accións, traballo por resultados (medibles e cuantificables) ou rendición de contas. Tratábase de conceptos demasiado ligados a unha lóxica curtoplacista e mercantilista que ía imbuíndo cada vez máis a todo o sector da Cooperación e as políticas públicas que o dirixían. Moitas organizacións víronse inmersas nun debate interno que ía definir o seu futuro inmediato, ou ben aproveitar os cada vez maiores fondos para Cooperación, non só de subvencións públicas, tamén de fundacións privadas ou empresas que querían visibilizar a chamada responsabilidade social corporativa, ou ben manter un perfil máis próximo ao activismo, sen tantas ataduras burocráticas e con moitas máis independencia no momento de formular proxectos ou levar a cabo accións transformadoras nun determinado país e contexto.
Moitas organizacións víronse inmersas nun debate interno que ía definir o seu futuro
Algunhas destas organizacións medraron moito en poucos anos, abríndose unha fenda entre o protagonismo da base social respecto ás persoas traballadoras das organizacións, que eran necesarias para manter o nível de consecución de fondos. Era unha lóxica que cada vez significaba máis e maior burocracia nos procesos transformadores (vía proxectos) en nome dunha rendición de contas aos financiadores, que case sempre eran públicos. É dicir, a maioría dos fondos destinados á Cooperación, no caso das subvencións públicas, saían das propias sociedades do Norte a través de impostos. Aínda que tamén existen financiadores privados e accionistas ou socias que aportan para o traballo das ONG. Neste senso, hai que dicir que gran parte das actividades deste tipo de organizacións tiñan e teñen unha calidade e un impacto inalcanzable sen eses fondos públicos-privados, mais compre sinalar que moitas das veces ter acceso aos mesmos faise a costa de restar protagonismo á base social ou ao sentido transformador dos proxectos executados.
ESF Galicia 3
Traballos de canalización nunha comunidade do sur de Honduras
Probablemente, para un tema tan complexo como acadar un mundo xusto, sustentable e onde ninguén quede excluído, sexan necesarios moitos niveis de traballo e tipos de organizacións. ESF Galicia optou por seguir apostando polo protagonismo da súa base social e por executar accións non moi ambiciosas, nin a nivel mediático, nin de eficiencia curtopracista. No 2007 decidiuse contratar á primeira persoa liberada da asociación, que abriu un debate tremendo ao interno. En 2008 eran tres as persoas liberadas, e dende hai tres anos son catro (dúas persoas en Galicia e outras dúas en Honduras). É dicir, mantívose o persoal contratado mesmo nos peores anos da crise, cando moitas das ONGD que apostaran por atraer fondos a esgalla, e así poder abordar accións de maior impacto, tiveron que botar man dos ERE nos seus equipos para non pechar as súas portas.

A crise das formas tradicionais

Coa chegada da crise de 2008 o desapego cara as institucións tradicionais tamén alcanzou ás ONGD. Moitas persoas seguen a querer mudar o mundo, pero en base a accións concretas e non tanto baixo paraugas das organizacións clásicas, coas que hai certo descontento (sindicatos, partidos, institucións públicas, etc). Falouse moito de que o movemento 15M colleu ás ONGD (e ás esquerdas) co pé cambiado. Pero moitas persoas activistas ou traballadoras das mesmas eran as que participaban no 15M, coa súa experiencia deses anos de traballo baseado na construción colectiva. Nun espazo que, polo demais, non era desexable que se enchera de bandeiras, logos ou protagonismo dunhas organizacións e outras.

Ás veces ter acceso a moitos fondos faise a costa de restar protagonismo á base social ou ao sentido transformador dos proxectos executados

Por outra banda, un elemento que se foi introducindo nestes anos na forma en que ESF Galicia traballa a Tecnoloxía para o Desenvolvemento Humano foi dado polo xeito tradicional galego de entender as relacións humanas e a tecnoloxía. O vinculo á terra e ás pequenas aldeas moi espalladas posiblemente tiveran moito que ver con este rumbo que eles chaman de novas soberanías, e non deixa de ser un xeito de reapropiarse da tecnoloxía. Porque se hai algo mellor que unha tecnoloxía boa para as persoas é unha tecnoloxía que as propias persoas decidiran criticamente que é boa para elas. Por iso pretenden visibilizar como exemplos de reapropiación e empoderamento tecnolóxicos dende os movementos maker e de software libre, aos grupos de consumo de proximidade, as cooperativas enerxéticas ou as xuntas veciñais de auga potable, tanto no Norte coma no Sur.

Todo iso sen descoidar a presión ás administracións públicas para que garantan os dereitos humanos, o acceso aos servizos básicos e ás institucións educativas, onde existan contidos relacionados coa Educación para o Desenvolvemento. Adicando tamén moitos esforzos para sensibilizar á sociedade civil nun chamamento á responsabilidade individual e colectiva na procura dun mundo mellor dende o noso día a día e dende o noso propio entorno. En definitiva, camiñar preguntando de xeito participativo e horizontal para construír dende a base social alternativas dende o propio entorno local a problemas globais.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Feminismos
ESS equidad Rompiendo brechas
Al calor del marzo feminista, hablamos sobre equidad para ver cómo las empresas de la Economía Solidaria la integran y promueven.
Tecnología
Costes y alternativas de la sociedad digital Costes y alternativas de la sociedad digital
Barcelona se convierte esta semana en escaparate mundial de tecnología, pero nosotras queremos pensar alternativas justas y sostenibles.
Ecología
ESS sostenibilidad ecológica No hay planeta B, pero sí plan B
¿Cómo entienden las entidades de la ESS la sostenibilidad ecológica? Llevamos el tema a los Twitch de MeCambio.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Accidentes laborales
Accidentes laborales Detenidos tres empresarios en Galicia tras la muerte de un migrante que trabajaba sin equipo de protección
El joven de 28 años, que estaba empleado con un contrato irregular, falleció el 26 de febrero tras precipitarse desde una carretilla elevadora sin la protección necesaria para esa labor.

Últimas

Ocupación israelí
Palestina El Salto te ofrece una camiseta para apoyar económicamente a la UNRWA
No cesamos de buscar nuevas vías para visibilizar un mayoritario clamor social que pide un alto el fuego al que apenas se da cabida en el discurso mediático convencional. Todos los beneficios de esta campaña irán destinados a la UNRWA.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Deportes
Rugby femenino +35 Las Milnoh Granada, un club de rugby femenino +35 creado y gestionado por mujeres
32 mujeres nacidas en mil novecientos y pico, federadas en un equipo que les ha dado un espacio propio, sentido de pertenencia, una tribu donde “yo soy porque somos”
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
Trabajo sexual
Estudio sobre trabajo sexual De la Policía, los dueños de locales y los clientes: así es la violencia que sufren las trabajadoras sexuales
Las trabajadoras sexuales sufren múltiples violencias y un estudio las recoge en sus propios términos. Las violencias más frecuentes por parte de los clientes consisten en la retirada del condón sin consentimiento o malos tratos verbales.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.

Recomendadas

Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Euskal Herria
Korrika Correr a favor del euskera cruzando fronteras
La Korrika es el mayor evento de Euskal Herria. En la última edición de esta carrera de más de 2.500 kilómetros ha participado un tercio de la población vasca.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.