Balea Cultural
‘Thelma’: lesbianismo, relixión e superpoderes

A cinta revélase como unha incursión norueguesa nos tópicos de bruxas levando o drama psicolóxico e o horror corporal a un mesmo punto e que, a través de sutís ideas visuais e obviando incómodos excesos discursivos ou manieristas, acaba por converterse nunha liberadora, poderosa e complexa revisitación do xénero fantástico.

O curmán afastado do polémico Lars von Trier (non é broma), Joachim Trier, sempre se sentiu atraído polo desamparo, o desapego e o duelo dos máis novos, aos que mostra tendo o mundo ao seu alcance sen poder atrapalo. Xa sexa por condicionantes familiares, caso da inxustamente deostada Louder than bombs (2015) ou da enfermidade, en Reprise (2006). A impecable e nihilista Oslo, 31 de Agosto (2011), malia as grandes diferenzas que cabe imaxinar, comparte o mesmo trasfondo que Thelma (2017): como atoparse a si mesmo cando non sabes aceptarte. Aquí apégase á vida da Thelma do título –unha soberbia interpretación da revelación norueguesa Eili Harboe– que trata de autodeterminarse cando, tras unha adolescencia sometida ao control férreo dos seus pais, descubrirá o seu lado máis escuro e a súa verdadeira natureza nun novo mundo de relacións e liberdades que lle ofrece a súa chegada á universidade.

A formulación do filme recorda ao da recente Crudo (2017): unha historia iniciática, feminina e relacionada cun segredo familiar que fai que o máis escuro do interior deixe de estar constrinxido para sacar unha perigosa e salvaxe realidade coa que aprender a vivir. Para ámbalas protagonistas préndese a chama da pulsión sexual, á cal responden dende a propia autorrepresión, dende a autocensura e a autocondena que traen aprendidas da casa. No caso de Thelma, a principal particularidade do seu espertar sobrenatural é que supostamente atenta contra os principios da moral relixiosa na que foi educada, pois o obxecto desexado non é un home, senón unha muller. Así, a culpa, a negación e a vergoña apodéranse do seu corpo, levándoa a sufrir unhas inexplicables sacudidas epilépticas que lle fan perder o control nos momentos máis inoportunos.

Thelma sitúase timidamente xunto a outros contos no que o espertar vital das súas novas heroínas coincide coa descuberta de superpoderes imposibles e irrefreables.

Da Carrie de Stephen King, que podía mover obxectos ao seu antollo a certa distancia, e que a base de practicar nun cuarto acugulado con estampas de Cristo –aquí tamén hai doses de simboloxía teolóxica– logra dominar; pasando por versións máis xerais do arquetipo, como Pícara de X-Men que similar á mutante, cuxo primeiro bico puxo ao seu mozo en coma, Thelma teme o perigo que desataría o seu contacto con Anja (Kaya Wilkins), a rapaza da que se namora; ou Elsa de Frozen, como o filme de Disney, Thelma desenvólvese, en parte, nunha paisaxe nevada que está en consonancia coa aridez emocional da historia.

A idea das convulsións psicoxénicas non epilépticas é real. Estas non teñen efectos paranormais, pero hai unha gran cantidade de aspectos da experiencia psicolóxica e somática do corpo humano que son difíciles de explicar. Tiven que investigar un pouco. Unha estimable porcentaxe de homosexuais sofren, na idade adulta, trastornos similares aos que provoca a síndrome de estrés postraumática; trastornos causados por continuadas discriminacións, agresións ou simplemente porque viviron nun contexto represor que, na persoa, provoca sentimentos de culpa. Estes trastornos vense acrecentados se durante a infancia a contorna é fondamente relixiosa.

Os pais de Thelma son estritamente relixiosos; aínda que parecen ter boas intencións, a súa sobreprotección cara a Thelma raia no arrepiante dende o primeiro momento: dende a supervisión do seu horario universitario a osmar entre as súas amizades do Facebook. Insisten na obediencia e no sometemento, aparentemente incapaces de aceptar a persoa que realmente é a súa filla. Pero estamos ante un filme demasiado intelixente e empático para converter a calquera dos personaxes en viláns bidimensionais. O director francés Jean Renoir dixo unha vez que o gran problema é que todos teñen a súa razón. E os proxenitores de Thelma, por severos que parezan, teñen os seus motivos para ser quen son e facer o que fan (que non desvelarei por se alguén non viu a película).

As imaxes relixiosas son abundantes, dende as serpes que imaxina a protagonista –nunha das escenas lésbicas máis sensibles e sensuais que unha servidora ten visto. Excitación sen exhibición, dende a suxestión máis absoluta–, ata a auga bautismal e o sangue da feminidade mesturada co leite virxinal no piso. Trier emprégaas como unha metáfora á liberdade que procura Thelma; cada vez que aparecen estes ataques hai escenas sombrías, ruídos estarrecedores e alegorías bíblicas, pero sen o balbordo ou os efectos habituais do xénero, o que lle dá novos significados e temores asociados á reinterpretación do mito da bruxa escandinava. É dicir, o uso do sobrenatural ten aquí unha razón de ser no fondo e forma da cinta.

Joaquim Trier xoga excelentemente as súas cartas e non deixa en ningún momento que o elemento fantástico acabe por posuír o corpo de Thelma, que funciona como un sutil e potente retrato do desexo reprimido e as consecuencias vitais que teñen en nós. Quizais esta película busque preguntarnos: que ocorrería se as emocións puidesen manifestarse de maneira física? Se a súa influencia fose suficientemente visible como para facernos conscientes da preponderancia que teñen nas nosas vidas.