Balas de goma
“Entren con todo lo que tenemos”

Uda aurretik Bilborock aretoan belaunaldi ezberdinen solasaldia antzeztuan parte hartzeko gonbitea izan genuen. 50 urteotako istorioak eta historia bildu genituen hiru tabernen bueltan. Hantxe jardun zuten garaiko lekukoek, garaian garaikoek. Era performatiboan sortutako solasaldia izan zen hura, Txabi Etxebarrieta Memoria Elkarteak, GITE-IPESek eta Iratzar fundazioak antolatutakoa. Garai ezberdinetako kulturgileen memoria ariketa aberatsa izan zen eta herriaren historia, gure kulturaren gorabeherak biltzeko ariketa aproposa. 50 urte laburbiltzea ez da batere erraza; dena harilkatzeko belaunaldi batetik bestera salto egiteko soinuak erabili genituen, kantu ezberdinak eta sasoian sasoiko audioak.

Kantuek herri baten historia ahantzarazia berreskuratzen dute. Errobik argi kantatu zuen 1977an, “Gaurko kantu hau izan dadila gure lekukotasuna... Burruka gaitezen irabazteko Euskadin askatasuna”. Solasaldian parte hartu zutenek lekukotasunak lehen pertsonan utzi zituzten. Bitartean, irratia zaharrak entzuleak sasoian kokatzen zituen. Kantuen hitzak denboraren kronikan eraman gintuzten, gertakari batzuen soinuek une konkretu batzuetan gure burua kokatu zutelarik: “Españoles, Franco ha muerto” esaldi gogoangarriak, adibidez, ikuslea historiaren leku eta momentu batera eraman zuen bat-batean. Mikel Laboaren “ikimilikiliklik” kantak, zirrara piztu zuen. Gasteizeko Zaramaga auzora eraman gintuen, berriz, “Procedan a desalojar la Iglesia” esaldi mingarriak. 1976ko martxoaren 3 ahaztezin horretan bost langile hil zituen poliziak. Urteak aurrera eta solasaldiak belaunaldiz belaunaldi salto egin zuela. Hitzek, soinuek eta musikak memoria ariketa kolektiboa egiten lagundu zuten. Bakoitzak bere bizitzako momentu horiek berriz bizi zituen soinuari esker.

Ikuslegoaren isiltasunean ere, momentu ezberdinak bizitakoa sumatzen zen, isiltasuna soinurik adierazgarriena baita askotan. Gaur egunera iritsi ginen azkenik Ruper Ordorikaren doinuak lagun, “zaindu maite duzun hori” bozgorailuetatik ozen. Eta gero, gero berriz ere... “Entren al callejon con todo lo que tenemos, entran a la Herriko”. Audioak 2012ko apirilaren 5era eraman gintuen.

Partidaren ondoko ospakizunetan Iñigo Cabacas lagunekin batera, Maria Diaz de Haro kaleko Kirruli tabernara joan zen. Han zegoela, Ertzaintzak botatako gomazko pilota batek buruan jo zuen eta bost egunetara hil egin zen. 40 urteko tartean bi polizien esaldi berdin, 1976an eta 2012n, “entren con todo lo qute tenemos”. Bi egoera ezberdin, bi garai ezberdin, ala ez hain ezberdin. Langileen protestak batean, futbol partida baten osteko jai giroa besten. Kolore ezberdinak, bata zuri beltza, bestea zuri gorria. Agindu berdinak, batzuk grisez jantzita, beltzez besteak. Lehenengo gertakaria kantuen bitartez iritzi zitzaidan niri, urte betea baino ez nuen. Baina bigarrena, berriz, bertatik beratara bizi izan nuen.

Poliziaren bortizkeria ez da kontu berria, poliziaren biolentzia gogorarazten digutela milaka gertakari daude. Estatuek gizartearen kontrola izateko erabiltzen dute indarkeria eta, zoritzarrez, gaur egun oraindik ere ematen dira. Inpunitate osoz, egun argiz, kale nagusietan, denon begien aurrean, milaka fokuren aurrean, atzo bertan gertatutakoak. Burura datorkit Nikaragua, baina egunkari oso bat bete ahal izango genuke poliziak egindako sarraskien kontaketekin. Gaur egun, sakelakoarekin gertakari lazgarriak grabatu egiten ditugu, momentu izugarriak, beldurgarriak. 40 urteren buelta badira soinu batzuk burmuinean iltzatuta geratzen direnik.