ASalta
Feitas de corpo

Cando Anxela quere coller un tren, o revisor non se dirixe a ela, non a mira. No canto diso, interactúa co seu asistente persoal, como se ela non soubera falar, como se fora unha nena. “As mulleres, na época franquista, eran consideradas nenas porque dependían do home para todo. Eu, no século XXI, continúo a vivir nunha minoría de idade constante”, asegura. Anxela é presidenta da asociación ViGalicia, pola vida independente das persoas con diversidade funcional. Ela, xunto con moitas outras, reivindican no seu día a día a inclusión das mulleres con discapacidade como cidadás de pleno dereito que aspiran a ter unha vida propia.

Lourdes Díaz ten dexeneración macular asociada á idade –DMAE–, unha enfermidade dexenerativa que representa a primeira causa de cegueira en maiores de 65 anos. A ela diagnosticáronlle un infarto ocular aos 41 anos. “Cando lle preguntei ao médico que era o que podía ocasionarme un infarto ocular na plenitude da miña vida, contestoume que isto lle acontecía sobre todo ás mulleres porque somos emotivas, facemos problemas de todo e choramos máis”, conta Lourdes. Para ela, un dos principais problemas co que se atopan as mulleres con discapacidade é a infantilización, sobre todo nos servizos sanitarios: “Temos menos credibilidade á hora de queixarnos que os homes, os diagnósticos nas mulleres sempre son máis tardíos”. Por outra banda, fai fincapé na necesidade de formar ao persoal sanitario que atende ás persoas con discapacidade: “Vennos coma un número. Eu, por exemplo, tamén tiven un cancro de mama e iso non me supuxo tanto desgaste emocional como o tema da visión e, aínda así, en oncoloxía si recibín asistencia psicolóxica”. Ela é presidenta da asociación Tiresias Galicia de discapacidade visual. “Pasei de ser acompañante de miña nai e miña irmá a ser paciente coa mesma patoloxía. Aí foi cando me din conta de que en Galicia non había ningunha organización que tratara o tema da baixa visión e por iso comezamos a nosa actividade”, explica Lourdes.

“A xente non sabe o que é a baixa visión”, asegura a fotógrafa Pilo Gallizo. Ela perdeu parte da visión durante a operación dun tumor cerebral. Aínda que xa era afeccionada á fotografía, decidiu poñerse a estudar despois da operación. Agora, cun 30% de visión, continúa realizando exposicións fotográficas e talleres con persoas que ven e con outras que non, traballando a través do sensorial, das emocións. “Hai moitas realidades entre ver e estar cego. As veces a xente pola rúa pensa que os estamos enganando se levamos un bastón pero estamos lendo o xornal”, explica Pilo.

“Levamos unha década e media loitando pola igualdade e a liberdade, pola capacidade de decidir sobre as nosas propias vidas, e moitas de nós só podemos facer iso a través da asistencia persoal”

As mulleres con discapacidade teñen maiores dificultades de acceso á educación e, polo tanto, a un posto de traballo. Segundo datos do Observatorio Estatal da Discapacidade, tan só o 19,3% das mulleres con discapacidade contan con estudos superiores, en contraposición a un 33,9% das mulleres sen discapacidade. Por outra banda, a taxa de paro dentro deste colectivo é do 29,3%, case 10 puntos superior á da poboación sen discapacidade. Isto deixa a moitas mulleres con diversidade funcional en situación de dependencia económica, o que repercute directamente na súa posibilidade de acadar unha vida independente tendo en conta que, en Galiza, as prestacións para o servizo de asistencia persoal son escasas. “Dende ViGalicia levamos unha década e media loitando pola igualdade e a liberdade, pola capacidade de decidir sobre as nosas propias vidas, e moitas de nós só podemos facer iso a través da asistencia persoal”, explica Anxela López.  ViGalicia define a figura da asistente persoal como “a persoa que realiza ou axuda a realizar tarefas que unha persoa con Diversidade Funcional non pode facer por si mesma”. Na actualidade, en Galiza as prestacións de asistencia persoal para persoas con discapacidade son de 30 horas semanais e con copagos. “Levamos tempo intentando negociar coa administración, pero non están pola labor. Nós temos uns gastos engadidos que non ten o resto da poboación e, para compensar eses gastos, teñen que eliminar o copago porque senón estamos abocados a vivir da misericordia”, explica Anxela.

A imposibilidade de moitas persoas con diversidade funcional para pagar do seu peto os gastos derivados da asistencia persoal, lévaas a unha situación de dependencia por parte de familiares, amigas, ou voluntariado. “Se non teño a ninguén para que me levante da cama, dependo dalgunha familiar, que acaba renunciando a proxectos propios. Ademais, quen leva este peso son as mulleres. A asistencia persoal libéranos a nós, pero tamén ás mulleres do entorno, ás nais”, asegura Anxela.  Por outra banda, a inexistencia dunha asistencia persoal deixa a moitas mulleres con diversidade funcional en situación de vulnerabilidade coas súas parellas. “Se tes necesidades de apoio para o desenvolvemento vital, imaxina que dependes do marido e ese marido é un maltratador. A túa vida convertese nun calvario”, explica Anxela. Segundo a macroenquisa de violencia de xénero de 2019, as mulleres que teñen unha discapacidade acreditada do 33% ou superior sufriron violencia física dalgunha parella en maior medida que as mulleres sen discapacidade.

Ana María Castro Martínez é a presidenta da asociación In.xurga, xuristas pola inclusión. Ana repite unha e outra vez que é muller con discapacidade, e que o aclara a todos os sitios aos que vai porque isto é, para ela, unha maneira de empoderarse.  O fin principal da súa organización é o do asesoramento ás mulleres con discapacidade e en situación de dependencia.  Ana conta a situación de invisibilidade na que se atopan moitas mulleres con discapacidade: “Encontrámonos con moitas situacións de violencia cara estas mulleres dentro dos fogares. Hai moitísimos casos de acoso sexual por parte de familiares. Isto vémolo tódolos días: rapazas que teñen un deterioro cognitivo das que levan anos abusando”. No relativo ás mulleres con discapacidade cognitiva, Ana explica que historicamente as deixaban na casa “porque non interesaba que traballaran fóra, queríase que quedaran dentro limpando e coidando”.

“Sempre estamos ao redor do concepto de capacitismo. Se a sociedade considera que es capaz de ser nai, ben. Do contrario, hai unha inxerencia no teu corpo”

Ana Castro asegura que un dos principais problemas cos que se atopa no seu día a día é ausencia de formación e información por parte das persoas que traballan na administración. “Hoxe, por exemplo, asistín a un xuízo que non se puido celebrar porque unha das persoas declarantes era xordomuda e ninguén lle pedira un intérprete”, explica Ana. Na Convención dos Dereitos das Persoas con Discapacidade aparece o concepto de axustes razoables. “Os axustes razoables son as adaptacións que as persoas con discapacidade precisan para estar en igualdade coas demais”, aclara Ana. Lourdes Díaz, de Tiresias Galicia, explica un caso dunha muller con discapacidade visual cuxo marido tiña unha orde de afastamento que non se cumpría porque ela non era quen de ver cando el se achegaba. “Neste caso, por exemplo, o letrado debería saber que necesitaba solicitar uns axustes razoables para que o acusado leve sempre posta a pulseira magnética, porque a persoa afectada ten un problema de visión e necesita un axuste razoable”, explica Ana.

Recentemente aprobouse unha lei que prohibe a práctica da esterilización forzada a persoas con discapacidade incapacitadas xudicialmente.  Dende Aspace Galicia definen a esterilización forzada como “calquera acto ou proceso que produza a incapacidade permanente de reprodución sexual sen o consentimento da persoa afectada e sen que exista unha ameaza ou risco para a súa saúde ou para a súa vida”. Segundo datos do Comité Español de Persoas con Discapacidade –CERMI–, en España realizábanse ao ano máis de 100 esterilizacións forzadas, na súa maioría a mulleres e nenas. “Sempre estamos ao redor do concepto de capacitismo. Se a sociedade considera que es capaz de ser nai, ben. Do contrario, hai unha inxerencia no teu corpo. Porque iso é o que é, a manipulación dos nosos corpos, esta lei debía estar aprobada moito antes”, explica Anxela López.

“Dende o movemento feminista reivindícase o pracer feminino como unha forma de empoderamento. Non obstante, non todas as mulleres teñen acceso ao autopracer de xeito fácil”

Estamos feitas de corpo. Así comeza Anxela López a falar da asistencia sexual para persoas con diversidade funcional: “Estamos feitas de corpo e necesitamos ter acceso a eles”. Dende o movemento feminista reivindícase o pracer feminino como unha forma de empoderamento. Non obstante, non todas as mulleres teñen acceso ao autopracer de xeito fácil. Por iso, Ánxela considera “fundamental” a figura da asistente sexual. Dende a plataforma web asistenciasexual.org explican que a asistente sexual é unha persoa “que presta apoio para poder acceder sexualmente ao propio corpo ou ao da parella”. Aclaran tamén que unha asistente sexual “non é alguén con quen ter sexo, senón alguén que te apoia para ter sexo contigo mesmo ou con outras persoas”. Anxela fai fincapé na importancia de falar abertamente sobre este tema: “Nós nunca tivemos acceso ao noso corpo, a explorarnos, a experimentar sensacións... Isto a longo prazo deriva nun desgaste emocional, nunha falta de desenvolvemento persoal e autoestima. É importante poder querer ao teu corpo porque senón hai un descoñecemento, un rexeitamento”. A asistencia sexual para persoas con diversidade funcional é alegal en España. Os custos derivados deste servizo corren por conta das propias persoas interesadas. Cada vez fálase máis abertamente do tema, como acontece no documental Yes, we fuck!. Sen embargo, segue a existir un tabú ao redor da sexualidade das persoas con diversidade funcional. “Inclusive cando falamos de asistencia sexual, hai diferenzas entre homes e mulleres. Son moitos máis os homes que acceden este servizo porque entre as mulleres aínda existe este estigma de non poder acceder ao noso propio pracer”, conta Anxela.

Tanto Lourdes, como Anxela e Ana recalcan que o movemento feminista esqueceu historicamente as mulleres con diversidade funcional. Para Lourdes  “o primeiro é que nos escoiten: temos moito por dicir e teñen que ser partícipes de como queremos vivir”. Para Ana, aínda que as mulleres con discapacidade foron pouco a pouco “ocupando espazo” no movemento feminista, aínda queda moito por facer. Unha das tarefas pendentes é “a adaptación da información en materia de igualdade”. Isto é adaptar a información para persoas con discapacidades sensoriais diversas ou cognitivas, como pode ser a través do método de lectura fácil. Anxela sinte que as mulleres con diversidade funcional atópanse nun mar de ninguén: “Non encaixamos nin dentro do movemento da diversidade funcional, no que priman os homes, nin dentro do feminismo”. Para Anxela é esencial que o movemento feminista recoñeza “ás mulleres en todas as súas singularidades e características” e isto pasa por ter en conta “ás mulleres con diversidade funcional, ás racializadas e ás que teñen outras realidades”.