Tecnocapitalismo vs soberanía tecnolóxica

Tecnocapitalismo global. Ata hai apenas dez anos, as principais empresas que dominaban as Bolsas do mundo eran petroleiras, farmacéuticas ou financeiras. O ano pasado, The Economist xa situaba cinco corporacións tecnolóxicas (Apple, Alphabet-Google, Microsoft, Amazon e Facebook) entre as sete empresas globais con maior valor de mercado. Elas son as principais promotoras —e beneficiadas— desta sociedade altamente tecnoloxizada e interconectada, que é concibida como o paradigma de progreso e benestar e que se impón sen apenas contestación en todo o planeta.

Autoras como Shoshana Zuboff chaman a esta realidade capitalismo da vixilancia, un sistema que alimenta e está sostido por unha sociedade da hipervisibilidade e da exhibición: Google define as nosas procuras nun mundo no que a información é poder, Facebook ou Tinder configuran as nosas relacións persoais, Airbnb reconstrúe as normas do turismo e a vivenda e Amazon e Alibaba emerxen como mercados globais de masas.

Neste mundo das smart cities, das quedadas por redes sociais e do activismo dixital, as maiorías estamos nunha situación de crecente desposesión, ficando enormemente limitada a nosa capacidade para incidir nas políticas públicas. A información transita a través de infraestruturas que son privadas, como é tamén privado o sistema de xestión de datos, a organización automatizada dos servizos públicos e a produción dos contidos dixitais (estean estes vinculados aos medios de comunicación ou á ciencia médica, á produción alimentaria ou mesmo á industria militar).

Este é o novo capitalismo: o capitalismo informacional —da privatización dos datos e da vixilancia— e cognitivo —do control do coñecemento baseado na intelixencia artificial—.

O ciclo tecnopolítico do 15m: cara á soberanía tecnolóxica. Este é tamén o momento histórico no que se desenvolveron os movementos que nos últimos anos transformaron a nosa realidade política, desde o 15M ata os gobernos municipais do cambio. E no camiño, a democratización das tecnoloxías xogou un papel fundamental (dende os ensaios coa rede n-1, ou a eclosión dos laboratorios cidadáns, ata as actuais ferramentas de participación e deseño colaborativo en marcha en moitos concellos).

Un papel fundamental, pero insuficiente: o movemento municipalista e, en xeral, as distintas expresións sociais e políticas enfrontadas ao capitalismo, seguen a ter a necesidade de construíren un discurso crítico e propositivo neste eido. Para Gerardo Pissarello, primeiro tenente de alcalde de Barcelona, esta alternativa ten un nome: “conquistar soberanía tecnolóxica para o ben común”.

E isto como se fai? O pasado mes de outubro reuníronse na Coruña activistas, movementos sociais e institucións locais para traballar sobre o tema dende un enfoque multidisciplinar, no marco do encontro sobre Municipalismo, Autogoberno e Autoxestión (MAC3). Máis aló de partillar a diagnose, trazáronse unhas liñas chave para avanzar no reto, que pasan por volver pór no centro a dimensión política das tecnoloxías e por empoderar á cidadanía para que recoñeza e exercite a súa capacidade de decidir tamén neste ámbito. Indicáronse varios eixos como fundamentais: transitar dende as licenzas privativas e das tecnoloxías pechadas ao software e ao hardware libre; do capitalismo informacional ás comúns dixitais e de datos, controlados polas comunidades que os xeran; das redes sociais corporativas ás redes políticas democráticas, para a participación e a incidencia política; da aceptación acrítica do liberalismo tecnolóxico á construción de relatos críticos sobre as relacións entre tecnoloxía, capitalismo e democracia; da desconexión actual ao establecemento de redes a múltiples escalas (empezando pola intermunicipal) que traballen nestas direccións.

Un reto enorme, pero que xa foi ensaiado con éxito: non esquezamos que Wikipedia, a enciclopedia libre e colaborativa, converteuse en apenas 17 anos de vida no primeiro sitio de referencia do mundo, con centos de millóns de consultas mensuais.

tecnopolítica

O uso das tecnoloxías para a transformación política. Cambio de paradigma. As transformacións que están a operar no ámbito das tecnoloxías non só inflúen —e se retroalimentan— nos mercados globais: condicionan e contribúen de xeito determinante aos actuais procesos de transformación social e nomeadamente, ás plataformas municipalistas que gobernan algunhas das principais cidades do Estado. Todas elas naceron e desenvolvéronse pondo no centro a participación cidadá e a colaboración. Todas desenvolveron espazos híbridos (dixitais e analóxicos) de deliberación e toma de decisións que agora, nas cidades onde se goberna, transcenderon o espazo político para entrar no institucional, ata o punto de transformar o modo no que se deseñan e executan as políticas públicas locais. E os resultados están a ser sorprendentes.

Cidades onde as prácticas verticais e clientelares de distribución orzamentaria levaban décadas enquistadas, como Compostela, Cádiz ou Valencia, contan agora con orzamentos participativos. Os laboratorios cidadáns, abertos e colaborativos, son xa unha realidade funcional e contan co apoio das entidades municipais na Coruña (Co-Lab), Madrid (MediaLab Prado) e Zaragoza (Etopía). E as formas de democracia directa ábrense paso nas diferentes cidades do cambio, tendo como exemplos máis desenvolvidos as redes políticas Decidim e Consul, que xa funcionan en Barcelona e Madrid.

Estamos ante un cambio de paradigma. Un cambio que é aínda moi precario. O relato tecnopolítico non rematou de calar en moitos destes novos gobernos que ademais, se ven encorsetados por unha legalidade que non está actualizada e unha abafante falta de autonomía local, tanto a nivel de recursos como, sobre todo, no relativo á toma de decisións sobre cuestións fundamentais.

dentro e fóra

Todas estas dificultades foron abordadas no Taller de Tecnopolítica do MAC3, onde se identificaron dúas liñas de traballo determinantes a desenvolver nos próximos anos para avanzar na construción da soberanía tecnolóxica dende o local. Por unha banda, dende o “dentro” o deseño de políticas públicas que supoñan a migración a tecnoloxías libres (software e hardware, pero tamén redes, infraestruturas e protocolos libres); o establecemento de políticas de datos que salvagarden a privacidade persoal e garantan o acceso e o control público; e a transformación organizacional (concienciando, capacitando e motivando ao persoal que traballa nas institucións).

Doutra banda, dende o “fóra”, a posta en marcha dun ecosistema de movementos sociais, consultoras, laboratorios e observatorios que estean en posición de acompañar dando soporte e auditando os cambios que se vaian producindo nas institucións. E que presionen para acadar avances. Todo un reto que só será posible afrontar na medida en que establezan redes operativas de coordinación e colaboración intermunicipal. Que produzan colectivamente o relato común da soberanía tecnolóxica.