Soñan os políticos con coches eléctricos?

Parafraseando o título da novela de Philip K. Dick no que se baseara a película Blade Runner, é preciso preguntármonos se os nosos políticos están a soñar con coches eléctricos ou realmente esta "transición" da mobilidade que nos comezaron a vender é algo realizable. Poñendo atrancos por un lado para eliminar paulatinamente (algúns) vehículos movidos a petróleo, mentres comezan a apuntar nos discursos e nas medidas de goberno cara á promoción dos eléctricos, os nosos gobernantes dan a entender que as autovías han estar cheas de coches eléctricos de aquí a poucos anos. Mais imos facer algunhas preguntas necesarias para comprender de que nos están a falar en realidade.

O coche eléctrico é un medio de trasporte que non contamina? Falso. En primeiro lugar, a construción de calquera vehículo, leve motor de combustión ou non, require extraer e traballar os materiais (minaría, fundición, moldeado, plásticos, fibra de carbono, vidro, etc.), transportalos (sumando en total milleiros de quilómetros ao seu lombo), ensamblalos nas factorías, e finalmente facelos chegar aos concesionarios onde se venden. Todo ese proceso implica un gran consumo de enerxía, en boa medida fósil, e polo tanto emisións de gases de efecto invernadoiro. Xa que logo, o coche "neutro en carbono" ou "de emisións 0" non existe, e xa cando sae de fábrica ten consumido a enerxía equivalente a uns 20 barrís de petróleo (máis ou menos o que gastaría un coche en gasolina para percorrer 78.000 km, case 2 voltas completas ao planeta!). E mesmo se ten calculado que esa enerxía é meirande no caso dos coches eléctricos, por culpa da batería e da electrónica. En segundo lugar, e partindo deste gasto inicial, xa se pode entrar a diferenciar en canto á enerxía que consume para circular un tipo de coche e mais o outro. Aquí son coñecidas as emisións dos coches de gasolina e gasóleo, mais non tanto as dos coches eléctricos. Porque o que se ve á primeira vista é que non teñen tubo de escape polo que saia fume ningún; porén, o que si fumea son as centrais térmicas (carbón), de ciclo combinado (gas natural) ou nucleares (uranio) que xeran os electróns cos que se cargan as baterías destes coches supostamente "limpos". Se tomamos a composición media da enerxía que se consume en España en forma eléctrica veremos que menos dun 50% procede de fontes chamadas "renovables". Así pois, o coche eléctrico afasta a contaminación aos lugares onde se produce a electricidade, pero non a elimina.

O coche eléctrico non é "de emisións cero": afasta a contaminación aos lugares onde se produce a electricidade de orixe non renovable.

Si, pero, a mobilidade eléctrica é o futuro, non si? É, e non é. É, porque unha vez se esgoten os combustibles fósiles, o transporte eléctrico poderá seguir tendo un lugar dentro das diversas modalidades de trasporte sostible (outras son vellas coñecidas da nosa especie: a tracción animal, a navegación a vela...; e diversos enxeños relativamente modernos e sostibles: a bicicleta, os dirixibles...). Mais non é "o futuro" no sentido que está implícito en todas as mensaxes que se lanzan desde os gobernos e desde a industria do automóbil: non poderemos ter 1.500 millóns de coches eléctricos como hoxe temos de combustión. E non poderemos, por varias razóns. En primeiro lugar, o custo enerxético e material de fabricalos. Fabricar 1.500 millóns de coches, consumiría aproximadamente 21.000 millóns de barrís de petróleo. E se temos en conta as emisións da súa fabricación, que se poden situar entre 5 e 35 toneladas de CO2 por vehículo, implicaría unhas emisións totais de até 52,5 xigatoneladas de CO2, que é o 141% de todo o CO2 emitido no mundo no 2018!

Vale, adiantariamos o esgotamento do petróleo e emitiriamos aínda máis CO2, pero... podería compensar facelo, non si? Dificilmente. En primeiro lugar porque a situación da mudanza climática é de tal emerxencia que suporía un erro suicida: no canto de deter as emisións, engadir case 1 ano e medio de emisións adicionais. Iso aceleraría aínda máis a mudanza climática, ¿e non era o coche eléctrico unha solución para a mudanza climática? Á parte do feito de que é dubidoso que existise o material preciso para fabricar 1.500 millóns de baterías e para ilas repoñendo cada poucos anos (as baterías teñen unha vida útil que, loxicamente, depende moito do seu uso, pero que sabemos que é duns poucos anos, no mellor dos casos): se tomamos para o cálculo unha batería con 3 quilos de litio, fabricar ese millardo e medio consumiría, dun golpe, un terzo de todas as reservas mundiais deste estratéxico mineral. En calquera caso, esa enerxía e eses materiais finitos poderían —e deberían— ser utilizados para outras cuestións realmente críticas para a sociedade. E iso lévanos a formular unha pregunta básica: cantos dos nosos desprazamentos actuais son realmente precisos e cantos deles se poderían evitar con medidas de reorganización social?

A enerxía e material finitos precisos para substituír o parque mundial por coches eléctricos sería mellor utilizalos para verdadeiras necesidades.

Pero, facer o trasporte "sustentable" non consiste simplemente en trocar motores de combustión por eléctricos? Falso. Iso non pode ser sustentable, polos problemas de enerxía, contaminación e materiais mencionados. A transición a un trasporte sustentable debe comezar por reducir a hipermobilidade que caracteriza o noso actual e insostible modo de vida. Debemos reducir, e moito, os desprazamentos das persoas e das mercadorías (neste último caso revertendo boa parte da irracional mundialización económica). Iso non se fai trocando un tipo de coche polo outro. Iso implica repensar o comercio a nivel nacional e internacional, e reestruturar as nosas cidades e entornos rurais para que a xente teña que desprazarse menos, para que atope os seus servizos básicos, o seu traballo, o seu alimento e o seu lecer en distancias curtas, maximizando os percorridos a pé ou en vehículos particulares sustentables (principalmente bicicletas). E para cando haxa que percorrer distancias maiores, transporte colectivo público ou vehículos compartidos. A transición cara a unha mobilidade sustentable non é que signifique a fin do coche movido a petróleo, é que significa a fin do coche particular como produto de masas. Seguirá habendo coches despois do petróleo, si, mais só para servizos de urxencias, taxis, e para unha minoría de persoas que o poderán comprar e manter.

Daquela, o coche eléctrico non é para todos? Non, non pode ser un produto de masas. Os seus prezos son prohibitivos hoxe en día para a maioría da poboación e non hai indicios de que vaian baixar até os prezos habituais dos vehículos de motor térmico. Daquela, o coche privado volvería ser un artigo de luxo, como o foi nos inicios da automoción. Isto quere dicir que resultaría inxusto financialo (e, sobre todo, financiar as súas infraestruturas de recarga) desde os gobernos como se está comezando a facer, mesmo os locais, pois implicará un transvase de riqueza dos máis pobres —que nunca o poderán ter— para os máis ricos —que serán quen o gocen—.

Financiar o coche eléctrico desde os gobernos implica un transvase de riqueza da maioría a unha minoría que será a que o goce.

Entón, non teñen futuro os vehículos eléctricos? Teñen, mais non deste tipo nin tantos. É dicir, ten moito máis sentido construír vehículos lixeiros, nos que se aproveite moito mellor a axuda dunha pequena batería eléctrica (patinetes e bicicletas eléctricas, principalmente) e para cuxa fabricación se requira moitísimo menos material e emisións, e non coches de 1 Tn movidos enteiramente por baterías de gran capacidade. E, sobre todo, teñen sentido os vehículos eléctricos colectivos, como curiosamente xa existían nas cidades galegas hai un século: tranvías, trens, trolebuses, etc.

En resumo, non podemos soñar con 1.500 millóns de coches eléctricos: o único futuro realista do trasporte pode ser, ou ben coches eléctricos para uns poucos —que acabariamos pagando entre todos—, ou ben trasporte colectivo eléctrico para todos, complementando con pequenos vehículos, e se cadra tamén con algúns biocombustibles procedentes de residuos. Cal destes dous futuros é o que imos escoller?