Literatura
Contar o mañá

Cando as narradoras afrontan o reto de inventar como vai ser o mundo tras o colapso da civilización industrial.

Contar o mañá

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

22 feb 2019 06:03

Cada día que pasa as consecuencias dos límites do crecemento son máis evidentes. A nosa civilización industrial fúndase en principios falaces: o crecemento perpetuo; a infinitude dos recursos naturais e a supremacía do ser humano sobre o resto dos seres vivos, entre outros. Nos últimos anos, mesmo nos países máis beneficiados até o momento polo sistema económico, estes principios comezan a bater coa realidade e máis persoas fomos adquirindo a consciencia da necesidade de mudar a nosa civilización. Pero para ese cambio non abondan as gráficas nin as explicacións das científicas: unha refundación de tal calado esixe unhas bases culturais que nos permitan existir e convivir nun escenario onde case que ningunha persoa terá ao seu dispor os recursos enerxéticos abondos para unha vida semellante á urbana europea de principios do século XXI.

Xa en 1978 Marion King Hubbert fixo fincapé en que o principal atranco para a supervivencia dos seres humanos non é nin a falla de recursos materiais nin de coñecementos esenciais, "as nosas principais limitacións son culturais. Durante os dous últimos séculos non coñecemos outra cousa có crecemento exponencial"[...] e non somos quen de inventar unha cultura "que considere os problemas do non crecemento". Fai falla unha imaxinación libre para deseñar esas novas bases culturais e os medios para difundir os principios que permitan a supervivencia e aí é onde reivindican o seu protagonismo as artistas. Aínda que non todas contribúen do mesmo xeito ao cambio.

Para mudar a civilización non abondan as gráficas nin as explicacións das científicas porque o principal atranco son as limitacións culturais.

Na súa Guía del movimiento de transición, Juan del Río esquematiza —para o que aquí nos interesa— en tres os futuros posíbeis: as fantasías tecnolóxicas, o colapso civilizatorio e o descenso creativo.

A ausencia de liberdade na imaxinación fai que moitas creadoras armen narracións que aínda chuchan dos principios da civilización industrial e das que xorden futuros moi coherentes co noso imaxinario presente, pero nada realistas. Son as tecnoutopías nas que o dito colapso se evitou nun pasado incerto porque alguén descubriu unha fonte de enerxía limpa e infinda que permite o crecemento económico perpetuo (por absurdo que iso sexa matematicamente) e o desfrute dun alto nivel de consumo capitalista a todas as persoas, unha mestura ideal de capitalismo e socialismo. Mais este escenario, habitual nas narracións financiadas polas grandes industrias culturais, cada día resulta menos críbel mesmo para o gran público. Non é doado crer naquela civilización humana en constante expansión que nos contou o Isaac Asimov na súas sagas do Imperio e Fundación. Nin hai espazo para a fe cega nunha sociedade que santifica o Tesla e compaña, como sucede na película Tomorrowland.

Cando a meirande parte das artistas deciden afrontan a narración da vida dos seres humanos tras o colapso da civilización industrial adoitan asumir unha postura pesimista porque a maioría delas partillan a concepción da realidade imposta pola civilización industrial. Deste xeito, e coa imaxinación ancorada nuns principios falaces, inventan unha civilización que para xestionar a desaparición das fontes enerxéticas que permitiron a esquilma do planeta se transforma en madmaxiana (por denominala dun xeito que permita facilmente a súa identificación).

Contar o mañá 2

Aínda que as descricións que fan do colapso e os seus perigos novelas como The Mandibles, de Lionel Shriver, Soft Apocalypse, de Will McIntosh ou Natura, de Iolanda Zúñiga poden incitar á mobilización da cidadanía para traballar na construción dun outro futuro, as distopías levan dentro delas a súa propia trampa. Unha das mellores análises faina, curiosamente, o gobernador David Nix, un personaxe dunha tecnoutopía, a citada Tomorrowland, que aínda que quixo mobilizar o mundo describindo o colapso, finalmente deuse por vencido: "Se puideses ver o futuro e che metese medo o que ves, que farías con dita información? A quen llelo dirías? Aos políticos? Aos líderes da industria? E como farías para os convencer? [...] Os únicos feitos que eles non poñen en dúbida son aqueles que manteñen a máquina funcionando e os dólares entrando nas súas caixas [...] Pero se houber un xeito de saltar o intermediario e facer chegar esa nova, tan dramática, directamente na cabeza de todos... A probabilidade dunha aniquilación planetaria non deixaba de aumentar e o único xeito de impedila era amosala, asustar á xente. Porque que ser humano razoábel non se sentiría animado pola posíbel destrución de todo o que coñeceu e amou? Para salvar a civilización quíxenlles amosar o seu colapso. Pero, como cres que recibiron esa visión? Papárona como unha galleta de chocolate. Non temeron a súa desaparición, asimilárona: pódese desfrutar en videoxogos; en series de televisión; en libros; en películas; o mundo enteiro abrazou con forza a súa apocalipse e correu cara a ela sen preocupación. [...] En todo momento existe a posibilidade dun futuro mellor pero vos non credes nesa posibilidade e por iso non facedes o necesario para o facer realidade así que vos compracestes con ese horríbel futuro e resignádesvos a el. Si, vimos o iceberg e avisamos o Titanic, pero seguides navegando directos cara a el a toda máquina. Por que? Porque queredes afundir".

Fai falla unha imaxinación libre para deseñar esas novas bases culturais e os medios para difundir os principios que permitan a supervivencia

A terceira opción, a do descenso creativo, deféndena, entre outras moitas, as autoras da colección de ensaios Humanidades ambientales. Pensamiento, arte y relatos para el siglo de la gran prueba que manteñen que é necesario armar novos relatos para combater a cultura nihilista na que vivimos. Chegados a este momento, di o José Abelda: "a única alternativa que fica, dende o máis elemental instinto de supervivencia, é a de nos esforzarmos por potenciar unha cosmovisión que procure a sustentabilidade das sociedades en relación cos ecosistemas dos que dependen". Unha nova cosmovisión que de xeito necesario ten que asentar os seus alicerces nos coñecementos, relatos, costumes e prácticas que as etnógrafas e antropólogas teñen descrito como propios de cada un dos espazos que ocupamos no planeta. Xa non hai lugar para unha cultura que non sexa consciente e respectuosa co medio e co resto dos seres vivos polo que cómpre inventar o futuro tirando de exemplos de dúas ou tres xeracións atrás como tan ben fixo, por exemplo, a Ursula K. Leguin nas súas obras The Word for World is Forest, The Dispossessed ou Always Coming Home.

Das descubertas de todos estes relatos imos ir tirando algo de proveito nesta bitácora.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Perú
Literatura José Carlos Agüero enseña en ‘Persona’ que recordar es necesario cuando olvidar se convierte en la norma
‘Persona’, segunda obra del autor peruano José Carlos Agüero, se convierte en una exploración profunda sobre los cuerpos desaparecidos, la identidad fragmentada y las múltiples formas que puede adoptar una misma vida marcada por el conflicto.
Obituario
Obituario Jane Lazarre (1943-2025)
La escritora neoyorquina, autora de ‘El nudo materno’, falleció el pasado mes de junio. Su obra conectó enseguida con entorno feministas por ofrecer un relato de la experiencia materna más allá de las estrechas paredes del hogar
Notas a pie de página
Notas a pie de página ¡Parecían tan buenos!
La desaparición de niñas y niños de las calles tuvo lugar a la vez que se construía un relato idílico sobre la infancia. En ‘República luminosa’, Andrés Barba retrata su vuelta como grupo inquietante.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Laboral
Laboral Jornadas de 50 horas semanales haciendo tareas de categoría superior: así se trabaja en hostelería
Es uno de los sectores con más sanciones e intervenciones de la Inspección de Trabajo, con más de 12000 trabajadores extranjeros aflorados en las intervenciones y que cuenta con el 21% de las sanciones emitidas por este organismo.
Genocidio
Genocidio Israel asesina a diez niños que esperaban suplementos nutricionales en un hospital
La Unión Europea sigue evitando la imposición de sanciones al régimen de Tel Aviv. Estados Unidos anuncia sanciones contra la relatora de la ONU que ha denunciado el lucro de las empresas colaboradoras de Israel.
Fronteras
Fronteras europeas Un año más, la Caravana Abriendo Fronteras denuncia las políticas antimigratorias de Europa
Desde Baiona y Girona saldrán los grupos que recorrerán puntos críticos de fronteras europeas como Irún, Calais, Dunkerque y Toulouse donde se encontrarán con otros colectivos para movilizar la solidaridad con las personas migrantes.
Migración
Migraciones Entre la incertidumbre y la esperanza
El aumento de las muertes en el último año está relacionado con las condiciones cada vez más peligrosas con que se encuentran las personas para llegar a Reino Unido.
Opinión
Opinión Del malismo al imbecilismo
Los patanes en traje con poder que infestan nuestro ecosistema como moscas plastas, son el reflejo de un régimen que busca la imbecilidad masiva.

Últimas

Salud laboral
Salud laboral Ser migrante y cosechar a más de 40 grados: el impacto del calor en un invernadero de Almería
La mitad de los trabajadores de la agricultura encuestados en Almería, Huelva y Lleida admitió haber experimentado al menos tres síntomas relacionados con enfermedades por calor durante las temporadas de verano.
Tribuna
Tribuna Discurso y poder del extractivismo o cómo se legitima el saqueo en nombre del “desarrollo”
Los discursos institucionales, mediáticos o corporativos configuran las formas en las que se perciben los megaproyectos. Estos se presentan como proyectos de nación o como una oportunidad para el desarrollo, el empleo y la transición verde.
Kenia
Kenia 31 muertos por violencia policial en Kenia en las últimas manifestaciones contra la nueva Ley de Finanzas
La sociedad civil keniana retoma las protestas tras tumbar un proyecto similar hace un año. El país se enfrenta a una crisis fiscal causada por el aumento de pagos de la deuda externa.
Falsos autónomos
Falsos autónomos El juez del caso Glovo carga contra el Estatuto de los Trabajadores y la libre competencia
El texto en el que el magistrado libra a la empresa de reparto de la demanda que le interpuso Just Eat es un ataque a las sentencias del Tribunal Supremo y a la Ley Rider, pero también a la seguridad jurídica que la derecha dice defender.
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez sale del Congreso escaldado pero vivo tras su comparecencia por el Caso Koldo
El Gobierno anuncia un nuevo Plan Estatal contra la corrupción. Sánchez recuerda en sede parlamentaria las corruptelas pasadas de las administraciones de Felipe González, José María Aznar y Mariano Rajoy.
Más noticias
Dependencia
Dependencia Denuncian “olvidos” y errores en los datos de Dependencia
Desde la asociación de directoras y gerentes de Servicios Sociales apuntan a que no se tratan de “listas de espera” si no de “listas de incumplimiento de la Ley”.
Granada
Personas sin hogar Denuncian en Fiscalía al Ayuntamiento de Granada por la falta de refugios climáticos para personas sin hogar
‘La Calle Mata’ denuncia al Ayuntamiento ante Fiscalía por las graves consecuencias para la vida de las personas sin hogar sin posibilidad de refugiarse de las temperaturas extremas del verano

Recomendadas

Genocidio
Genocidio La segunda consultora más importante del mundo es señalada por su papel en el despiece de Gaza
Boston Consulting Group está considerada una de las “big three” del sector. Ahora, una serie de informaciones señalan cómo ha estado detrás de la fundación antiUnrwa encargada de la distribución de ayuda y de los planes de expansión en la costa.
Unión Europea
Unión Europea La sociedad del miedo al declive
La angustia ante el futuro acompaña a las sociedades europeas desde hace tiempo y precede a la Unión Europea. Se manifiesta con mayor claridad en los períodos de declive económico y las turbulencias políticas y sociales que los acompañan.