Opinión
No sétimo día

Din que os montes de Luzón, ao norte de Filipinas, foron arrozais fértiles durante séculos. Mais coa chegada da industrialización no século XX, a xente nova foi marchando, os saberes fóronse perdendo, o cultivo tradicional foi substituído pola agricultura industrial e o arroz, simplemente, botouse a perder.

Acórdome desta historia no sétimo día da peor semana das nosas vida, cando o solpor atópanos derrotadas, asustadas, cabreadas, mortas de sede e perplexas. Estamos nunha aldea no epicentro dos incendios forestais de Chandrexa de Queixa, os maiores de Galicia dende que temos rexistro, e a un tiro de pedra do lugar onde Feijoo e Rueda, presidentes respectivos do Partido Popular e da Xunta de Galicia están a negar agora mesmo que a prevención dos lumes sexa competencia do seu propio goberno autonómico. Nós, a veciñanza, estamos sós facendo o que podemos contra este desastre: algunhas persoas fan tanto como pasar a noite soas en metade das lapas sen equipamento para apagar as moitas frontes que ameazan as casas, o gando, as hortas e todo aquelo que é a nosa vida eiquí; outras facendo garda, aprendendo a orografía do lugar a contrareloxo, os nomes dos lameiros, as fontes, os penedos xa que é a única nomenclatura que temos para reportar ao grupo onde vimos o fume exactamente, e valorar o perigo que supón.

Nós, quero aclarar, non somos voluntarias neste lume: nós somos obrigadas, xente que non temos mais remedio que estar eiquí porque non hai ninguén máis

Fomos abandonadas, esa é a sensación e estamos, sobretodo, sen coordinación. En sete dias ninguén veu darnos instrucións estratéxicas, nin a compartirnos protocolos de seguridade, a ninguén se lle acordou aproveitar o enorme potencial humano que somos, e ninguén se achegou a protexernos de xeito sostible alén de dúas actuacións puntuais, nin a darnos un teléfono específico alén do número de urxencias xeral.

Nós, quero aclarar, non somos voluntarias neste lume: nós somos obrigadas, xente que non temos mais remedio que estar eiquí porque non hai ninguén máis, unha forza de choque coa que ninguén parece estar contando e que está deixando eiquí, literalmente, a pel.

Sentamos a tomar un descanso, agora que a aldea de arriba parece estabilizada, antes de meternos en outra noite infernal na que estaremos outra vez soas e ás escuras, agora que unha brigada, en condicións laborais de vergonza, xogou o pescozo para apagar de xeito profesional unha das nosas frontes, e agora que nos sae a pena e a impotencia. Din que algúns dos lumes foron provocados mais, como na covi, como na dana, non é o misto o que fai o lume, e todas a nosas conversacións van do agora ao pasado mañán, de como saír desta a como facer para que isto non se repita, conscientes de que non podemos contar coas administracións que nin nos atenden, nin nos entenden.

O río si que pode conterse para que as hidroeléctricas produzan electricidade, mais está prohibido por límites ao monte para que non arda o propio monte

—Precisamos de queimas controladas, di meu primo Odilo, que subiu hai dúas noites para meterse no lume, un participante obrigado polo abandono—. As queimas controladas, díceme, é o que facían antes os pastores. Facíanse fóra do tempo da sequía, cando todo estaba húmido e non había peligro. A terra queimada non arde, asi que precisamos de cachos onde o lume non atope combustible, queimas para que o monte non sexa un manto seguido.

Escóitoo e faime gracia pensar no encoro que temos un pouco mais abaixo e que inundou as nosas terras mais fértiles: o río si que pode conterse para que as hidroeléctricas produzan electricidade, mais está prohibido por límites ao monte para que non arda o propio monte.

Podes facer queimas, acláranme, se consegues un permiso que che da unha xente que non coñece o terreo e non pode tomar decisións informadas. Asi que, na práctica, casi non podemos facelas.

Co Pablo somos estes dias un tipo de corpo híbrido: el que non pode camiñar por mor dun accidente, eu que non vira un lume na miña vida. Asi que mándame a facer cousas que non entendo, e fágolle de pernas mentres el faime de cabeza a min. Pablo ponme como exemplo uns arbustos que crecen na nosa serra e que son especie protexida porque están en peligro de extinción. Avisamos moitas veces que nalgunhas zonas da serra son un perigo para a propagación do lume, e que hai que desbrozar para que non arda todo. Son dúas verdades que entran en conflito. Pero non nos dan o permiso porque entenden a protección dende o individual, queren protexer os exemplares aínda contra o risco para especie enteira e incluso contra o ecosistema que sostén a posibilidade mesma de exestencia da especie.

Judith pénsao no seu conxunto. Ela é de aldea, una coñecedora ancestral do terreo, mais tamén é enxeñeira. As veces debúxase un panorama dicotómico, como si a xente de aldea soubera moito, pero non tanto, como se non puideran ter os coñecementos académicos tamén, como si non houbera persoas eiquí coa experiencia e a especialización.

Isto soluciónase coa xestión de montes. O monte, a natureza está intervida desde hai miles de anos e hai que xestionala de xeito sóstible; coidar dela é iso, non é abandonala a súa sorte. E para coidala —segue— ten que estar habitada. Cando en Queixa tiñamos rabaños comunais, con miles de ovellas e cabras, o monte estaba limpo e os incendios non se propagaban. Podían prender, pero non corrían.

As dificultades administrativas para vida no rural están sempre no centro das conversacións. Leis pensadas dende as cidades dificultan tanto unha vida sostible no campo que a xente prefire marchar as cidades por soldos de miseria. As apostas políticas parecen un carreirón sen saída: a defensa da natureza buenista e, sobre todo, universalista, o un ataque ao ecoloxismo con tintas fascistas e que esconde unha aposta polas grandes empresas do campo. Dúas caras do mesmo modelo: o abandono ou as macrogranxas neoliberales.

Unha parte da nosa serra —segue Judith— pertence a Rede Natura, que é unha figura de conservación. Non nos deixan cortar leña para quentarnos, nin facer pistas nin cortalumes e ise modelo de conservación tan pouco orgánico propiciou que todo este ecosistema que dicían protexer desapareza nunha noite. Como imos reconstruír isto agora? Van levar toupas e ratos e miñocas a metade da serra con helicópteros? Como imos facer para rexenerar todo isto que non soubemos coidar por non podar catro pólas a tempo?

Noelia é outra das miñas persoas preferidas do mundo. Moi nova, moi lista, preparada, resolutiva, xenerosa. É das veciñas que quedaron eiquí na peor das noites e salvaron a aldea, e quen meteu as súas dúas gatas silvestres no coche porque “marchar co imprescindible” para ela significa isto, e é a quen quixeramos protexer porque é a pequena e é a que nos acaba protexendo a todos.

—Precisamos —di— medios de extinción adaptados. Os camións de bombeiros non poden cargar auga do río porque son demasiado grandes pros nosós camiños de carro. E eses camiños hai que convertelos en pistas para que, chegado o momento, pasen os camións de salvamento. Pedímolo miles de veces e non se prioriza.

Como se pediu miles de veces, penso, que se deixen desbrozar as veiras dos ríos que están cheas de bidueiros e de monte. Se nos deixaran desbrozar, afirman, o río faría o seu efecto de corta lumes natural, mais non o fai porque as copas das arbores tócanse e fan de ponte paras lapas. Dan tanta sombra —din— que desapareceron as troitas…

O segredo do arroz de Luzón era o cultivo en terrazas con 2000 anos de antigüidade, os métodos perfeccionados a forza de transmisión xeracional de erros e acertos, durante séculos, a través da memoria do fracaso. Eiquí, estas noites, por primeira vez nas nosas vidas non oímos as curuxas, como si o mundo estivera baleiro, non hai bolboretas nin pasto para o gando que se librou do lume mais que podería non librarse do fame. O nosos pozos e mananciais están tan cheos de animais mortos que pensamos que a auga xa non será potable, aínda que ninguén nos avisou. Cando chegue a choiva arrasará unha terra queimada que non poderá absorber as precipitacións e haberá deslizamentos e colapsós nos ríos. E aínda asi a nosa serra, como tantas outras que arden hoxe, volverá a arder cada verán se non muda o modelo, se non se escoita o saber ancestral da xente que vive eiquí. E si os partidos políticos non calan os seus egos e volven a facer o que sempre foi o seu traballo e a súa función: a xestión da vida comunitaria para todo o mundo, para comunidade e o ecosistema que somos.