Opinión
Morrer para existir

no habrá paz racial o sexual, ni naturaleza vivible, hasta que aprendamos a producir la humanidad a través de algo diferente al parentesco

Donna Haraway

Mentres tomo o primeiro cafe do día escoito con sorpresa a nova reforma dos permisos laborais por enfermidade dun familiar. É curioso que na súa intervención Yolanda Díaz fale de amizades, xusto ao final e con voz baixiña, mais que os titulares omitan este dato por completo. Achégome a ler a letra pequena e descubro o seguinte: es traballadoris teremos dereito a ausentarnos para acompañar as persoas coas que compartimos apelidos ou coas que estamos casades. Só existe unha excepción: se a persoa pide a eutanasia deixa de importar o vínculo que manteñamos con ela e poderemos estar ao seu lado. Para sorpresa de ninguén, con esta reforma asistimos a unha ampliación das políticas familistas ás que xa estamos afeites, mais non a unha revisión crítica profunda. O Estado volve lembrarnos quen conta e quen non cando se trata de coidar e acompañar, ou sexa, que amores son lexítimos e cales non. Con todo, encontro algo profundamente simbólico na formulación

Neste sistema familista e eurocéntrico en que asentamos, os coidados seguen a ser un asunto privado depositado no parentesco, de tal maneira que os vínculos non-normativos permanecen invisibles. Só a morte recoñece as redes afectivas non reguladas no momento da súa desaparición. A eutanasia abre así unha fenda inesperada: obriga o Estado a aceptar os vínculos que non caben no rexistro civil, mais que existen, sosteñen e acompañan no día a día. Noutras palabras, es amigues só contan se morrer é unha decisión. Autorízannos a despedir, mais non a coidar. A lexislación revela, sen pretendelo, a súa concepción utilitarista da vida: o coidado non é un dereito, é unha obriga familiar.

Considerar máis necesario o coidado a un pai ou unha nai que a calquera outro lazo que non pase forzosamente polo matrimonio ou a p/maternidade é violento e condena a moitas persoas ao abandono. Asumir que cada persoa conta cun espazo familiar seguro é pechar os ollos perante moitas realidade que nos rodean. Pensemos senón nas compas migras, por exemplo, ou no índice de abandono e senfogarismo do colectivo trans. Seguimos perpetuando a idea da familia como espazo seguro e de coidado incuestionable, incondicional. Negamos a realidade de que a maioría de casos de abusos sexuais acontecen no ámbito familiar, por exemplo, e aferrámonos á familia porque pensar na súa reformulación, ou mesmo abolición, transmite a sensación de que o mundo fose derrubarse. Xa o dixo Sophie Lewis, é máis doado imaxinar a fin do capitalismo que a fin da familia.

Mais abolir a familia non procura eliminar o amor nin os coidados, senón todo o contrario: procura liberalos do seu cárcere institucional. Abolir a familia como institución significa que cada quen poida construír as súas redes de afecto e sostén libremente. Non se trata dun xesto de destrución, senón dunha aposta pola liberdade afectiva, pola posibilidade de coidar e ser coidades fóra do mapa do parentesco. Só a quen habita o privilexio pode parecerlle excesiva unha proposta nesta liña.

Estamos nun momento en que cómpre lembrar algo tan básico como que os dereitos non obrigan a ninguén a poñelos en práctica. Anchear e ampliar as nosas liberdades non debería xamais concibirse como unha ameaza. A familia, como a monogamia, é unha norma, unha forma de entender a realidade social tan naturalizada e asentada que pensamos que é milenaria e universal, cando na realidade é unha institución colonial e eurocéntrica que nace, entre outras razóns, para ordear e controlar cuestións como a liñaxe, a herdanza ou a propiedade privada. Sen a familia remata o proceso de acumulación de capital, o sistema de herdanzas, e iso xa non resultaría tan divertido para quen vive de rentas, especula e deixa sen opcións de vivenda digna a tantes de nós.

O sistema familista, iso sabémolo, é un sistema de control dos afectos. Decide quen conta como coidadora, quen pode pedir unha baixa, quen pode reclamar tempo. Mais a realidade vai por diante da lei: as redes de coidado comunitario, os lazos entre amigues, os afectos que se fan fogar sen selo, os amores que non perpetúan a forma-propiedade son xa formas de sostemento social que existen fóra da familia nuclear. Unha sociedade que recoñece só o coidado familiar é unha sociedade que nega a súa propia interdependencia.

Así, a fenda que abre o acompañamento en caso de eutanasia pode abrir unha posibilidade política. Se a morte precisa compañía é porque a vida tamén a precisa. Se o dereito a morrer dignamente implica o dereito ao acompañamento por quen unhe escolle, entón tamén deberiamos poder vivir así: sen parentesco, pero con vínculo; sen contrato, pero con compromiso. Non debería depender dunha acta de nacemento compartida, nin dunha cerimonia, nin dunha firma notarial. Trátase de ofrecer presenza e afecto e de romper cunha pirámide afectiva xerárquica que sitúa a parella na cúspide e sitúa es demais nun segundo e terceiro plano. Xa que logo, cando escoitedes eses lemas neoliberais do “Love is love”, por favor, lembrade que non, que existen amores de primeira e amores de segunda e de que cando queremos a alguén “como se fose da familia” a realidade, por crúa que soe, é que o sentimento non o pode todo e que non nos autorizan a vivir ese amor con total liberdade. Por todo isto, antes do que leis para morrermos acompañades, queremos leis para vivir coidades.