Marruecos
As que quedan

Mohammad ten seis anos, coñece todos os recunchos do zoco da súa cidade e todo o mundo o coñece a el. Camiña rápido, ríndose e escapando da súa nai cando os seus ollos non o miran. Tan só se necesita un segundo de despiste para que fuxa, apareza aos poucos minutos cun plátano, unhas uvas ou un chocolate nas súas mans. El saúda aos tendeiros e eles danlle un bico na meixela. O seu pai acostumaba traballar tamén nas rúas de Kenitra. “Como está Amad?, Segue en Bosnia?”, pregúntanse diferentes persoas ao paso de Mohammad e Ghizlane, a súa nai. De camiño á casa, a Mohammad cáelle o chan un dos plátanos que colleu no mercado. Reacciona cun aceno pillo de focos acentuados. A mesma coa que aparece na fotografía que Amad amosa cando fala dos seus fillos nos Balcáns, onde se pasou meses atrapado entre fronteiras tras fuxir das ameazas que sufre por parte do réxime marroquí.

A vida de Amad e a súa familia cambiou por completo a finais de febreiro cando tomou a decisión de comprar un billete de avión a Turquía e comezar dende alí a ruta dos Balcáns para poder solicitar asilo en Europa. Agora Ghizlane, a súa muller, camiña polas rúas de Kenitra –unha cidade que se atopa preto de Rabar- recordando os lugares nos que o seu marido traballaba como vendedor ambulante. Detrás de ela, un furgón policial patrulla a zona esquivando, como pode, ás persoas que se aglomeran diante dos postos de froita, verduras e roupa que avivan a estrada. A venta ambulante é unha actividade moi perseguida pola policía en Marrocos. “O meu marido sufría case todos os días estas agresións. As veces pegábanlle, outras confiscábanlle ou rompíanlle a súa mercancía”, conta Ghizlane. Said, amigo de Amad e vendedor ambulante, corrobora estas afirmacións: “a policía ven todos os días, sácanos a mercancía e, as veces, cando xa vendemos todo, obríganos a darlle a metade dos cartos que gañamos”.

Said e Amad coñecéronse na rúa e, dende ese momento, os dous loitaron e protestaron polos dereitos dos vendedores ambulantes. “En 2015 creamos unha asociación que pretendía defender os nosos dereitos, queríamos que habilitaran un mercado para que as persoas que vivimos disto puidéramos traballar en condicións dignas”, conta Said. Sen embargo, a municipalidade nunca chegou a materializalo. Tras un periplo de dous anos dende a creación da asociación, por fin puideron legalizala pero, segundo declaracións de Said “non mudou nada, seguimos sen ter ningún tipo de dereito”.

“En 2015 creamos unha asociación que pretendía defender os nosos dereitos, queriamos que habilitaran un mercado para que as persoas que vivimos disto puidésemos traballar en condicións dignas”, conta Said

Os enfrontamentos entre comerciantes e forzas policiais non son novos no Magreb. Xa en 2016, unha muller que se dedicaba a vender baghrir -unhas tortas esponxosas de fariña- queimouse viva en Kenitra despois dun enfrontamento coa policía, que quería impedirlle traballar na rúa. Said presenciou e participou nas manifestacións que seguiron o suicidio desta muller e conta que sufriron “moita represión” por parte dos corpos policiais. Dende que Amad marchou, non cambiou nada en referencia aos dereitos dos vendedores ambulantes. “Amad era a nosa voz pública, o que defendía abertamente o noso oficio, agora eu intento substituílo, pero teño medo das consecuencias que poida sufrir”, conta. Mentres fala, é consciente de que as posibilidades de que alguén informara a policía sobre a súa charla con xornalistas internacionais son altas.

Nas horas de calor, as rúas de Kenitra baléiranse e os improvisados postos de venta nas estradas pasan a ser solitarias construccións de madeira. Non moi lonxe da praza na que Amad acostumaba despregar as súas mercancías, encóntrase a casa da súa prima, Meftah. Ela, o seu marido e Ghizlane acomódanse ao redor dunha mesa presidida por unha teteira e uns finos vasiños de cristal para falar sobre o caso de Amad. As conversacións entrecruzadas sacan a flote os problemas económicos e sociais máis arraigados en Marrocos. “O meu marido tiña que dedicarse a venta ambulante porque é moi difícil encontrar traballo aquí e, aínda así, non gañaba máis de 40 dirhams (uns catro euros) ao día”, relata Ghizlane. A súa familia recorda como Amad se converteu nun activista e todas as reclamacións e queixas que facía ao goberno, sobre todo, a partir de vídeos na súa conta de Facebook ou Youtube. “Non se pode dicir que en Marrocos non haxa liberdade de expresión, haina, pero ten certos límites”, afirma Meftah.

Deus, Patria e Rei é o lema da nación marroquí e foi no momento no que Amad se dirixiu ao monarca Mohammad VI a través dun vídeo publicado no seu Facebook cando o detiveron, torturaron e encarceraron. “O goberno non quere que ninguén proteste porque se comeza unha persoa, é posible que máis se unan e se desate unha especie de revolución mental”, afirma Meftah. De feito, as revoltas máis recentes en Marrocos comezaron a raíz dun enfrontamento entre un vendedor ambulante e as forzas de seguridade. Despois de que Mohsin Fikri morrera aplastado por un camión do lixo mentres se queixaba porque a policía confiscara o peixe que estaba vendendo na rúa, desatáronse numerosas protestas nas rúas da cidade rifeña de Al-Hoceima. A pesar de que as fontes oficiais cualifican o ocorrido de accidente, os manifestantes cren que o mecanismo no camión foi activado conscientemente para calar a voz de Fikri. O Hirak- así se coñece a revolución do Rif- deixou a centos de presos políticos nas cárceres marroquís. Algúns deles foron indultados por Mohammad VI en festas nacionais como a do fin do ramadán ou na conmemoración da coronación do Rei, que se celebra o 30 de xullo. Sen embargo, os catro principais líderes da revolta, entre os que se atopa a cabeza visible do movemento, Nasser Zefzafi, está condenado a 20 anos de cárcere polo Tribunal de Apelación de Casablanca.

Amad organizou en Kenitra manifestacións en defensa dos dereitos dos vendedores ambulantes, e malia que o liberaron tras a primeira detención, sabía que era moi probable que remataran encarcerándoo

Amad sempre estivo activo na vida política dos movementos sociais marroquís. El, rifeño de nacemento, tamén participou nas protestas que se desencadearon en Al-Hoceimas e que se estenderon ao longo e a ancho de toda a rexión. En Kenitra organizou manifestacións en defensa dos dereitos dos vendedores ambulantes e, a pesar de que o liberaron tras a primeira detención, sabía que era moi probable que acabaran encarcerándoo. “Cando fixaron as datas do xuízo, estábamos case seguros de que o declararían culpable e que iría a prisión, así que ambos eramos conscientes de que a mellor opción para el era fuxir”, explica a súa muller Ghizlane.

Lonxe de Kenitra, en Serbia, Amad conta a súa historia apurado mentras bebe un café na terraza dun pequeno bar da vila de Sid, cerca da fronteira con Croacia. As súas palabras recorren países: Marrocos, Turquía, Grecia, Kosovo, Serbia, Bosnia, Croacia, Eslovenia. Chegar ata os Balcáns non foi unha viaxe fácil. “Cada vez que en Turquía me descubrían intentando cruzar a Grecia pegábanme, sacábanme todas as miñas pertenzas e tirábanme ao río e tiña que volver empezar”, conta. Non foi a policía turca a única que o agrediu no seu periplo polos confíns de Europa: desde que chegou aos Balcáns, intentou entrar na área Schengen en numerosas ocasións e en todas elas o deportaron de volta a Serbia ou Bosnia, as veces, de forma violenta.

Asociacións en terreo como Border Violence Monitoring ou No Name Kitchen, reportaron tratos violentos por parte das forzas fronteirizas europeas aos refuxiados. De feito, o pasado 16 de xullo, Lora Vidovic, Defensora do Pobo en Croacia, fixo pública unha carta anónima na que un grupo de policías croatas admitían sufrir presións para realizar devolucións en quente. No escrito asegurábase que as ordes da dirección de policía son de “deportar a todo o mundo sen papeis, coller os seus cartos, romperlles o móbil, tiralos ou quedárnolos nós e, despois, devolver forzosamente aos refuxiados a Bosnia”. A pesar de que despois de esta declaración se auguraba un cambio nas prácticas da policía croata, as devolucións en quente continúan levándose a cabo nas portas da Unión Europea. Nas semanas posteriores a denuncia da Defensora do Pobo Croata, a familia de Amad continuou recibindo mensaxes e chamadas nas que el lles contaba que o deportaran. “A miña muller envioume 300 euros que puido aforrar para que intentara cruzar a fronteira, pero os croatas deportáronme, rompéronme o teléfono e roubáronme todos os cartos”, asegura Amad.

Ante a imposibilidade de cruzar por Serbia, decidiu desprazarse e probar sorte de novo dende Bosnia. Según datos da Organización Internacional para as Migracións, dende principios de ano entraron en Bosnia Herzegovina aproximadamente 9.000 migrantes que esperan a súa oportunidade para cruzar á Unión Europea. Ás dificultades de paso despois do peche das fronteiras nos Balcáns en 2015, súmanse as altas cantidades de cartos que as persoas refuxiadas teñen que pagar, como consecuencia, a mafias que os esconden de forma clandestina en camións e trens.

Desde que Amad tivo que fuxir de Marrocos, os ingresos que chegan á súa familia son moi limitados. Ghizlane, a súa muller, non ten traballo e sobrevive da axuda que lle prestan os seus familiares e da venta puntual de diferentes obxectos. Ademáis, ten que coidar aos seus fillos de oito e seis anos e ao bebé que dou a luz xusto despois de que Amad voara a Turquía, que agora ten catro meses. “O neno mediano padece un problema de saúde e necesita operarse, pero non podemos permitírnolo”, asegura Ghizlane. Amad sabe que, aínda chegando a Europa, axudar a súa familia é unha tarefa difícil debido aos longos procesos de solicitude de asilo e reunificación familiar polos que ten que pasar: “eu xa vivín a miña vida, agora quero atopar unha forma de traer a miña familia ata aquí porque non quero que os meus fillos medren nun estado represivo como o marroquí”.

A sandía refresca os padais nas calorosas tardes de verán magrebís. Entre dentadas e sorbos de té, Meftah repasa estatísticas en voz alta: “Analicei moitos datos e os marroquís non aparecen na lista de nacionalidades as que máis a miúdo se lles concede asilo en España”. Segundo datos de CEAR, a Comisión Española de Axuda ao Refuxiado, en 2018 as tres nacionalidades as que máis estatus de asilo se lles outorgaron foron Palestina (80 solicitudes aceptadas fronte 50 denegadas), Ucrania (70 favorables fronta a 2.625 rexeitadas) e Siria (30 admitidas fronte a 145 desestimadas).

“A maioría dos marroquís que se van a España son migrantes económicos, espero que o caso do meu primo sexa distinto xa que el non pode volver ao seu país, é un refuxiado político”, explica Meftah. En 2018, 1.310 marroquís solicitaron asilo en España e foron 55 as aceptadas. Emad e Sofyan, dous activistas rifeños, forman parte da lista de persoas as que se lles denegou asilo neste país. Previamente a ser deportados, encerráronnos no Centro de Internamento de Estranxeiros de Aluche onde fixeron folga de fame durante 11 días como forma de protesta ante a denegación das súas solicitudes de protección internacional. A pesar de que aseguraron que se volvían a Marrocos terían problemas co réxime e os torturarían, nada impediu a súa expulsión.

Dende Sarajevo, Amad conta que as veces durme nas rúas e outras nun parque. As temperaturas estivais converten a precariedade en algo máis levadeiro, pero a situación complícase para os refuxiados durante o frío inverno balcánico no que as temperaturas descenden a negativo. Os refuxiados que se atopan nos Balcáns están atrapados entre fronteiras: non poden volver ao seu país e cruzar a Europa é cada vez máis difícil. Amad é consciente desta situación: “Sei que se regreso a Marrocos, tan pronto entre no aeroporto deteranme, non verei a luz do sol”.

Un informe de Amnistía Internacional denunciaba xa en 2015 as violacións de dereitos humanos susceptibles de sufrir os presos no Reino Alauí. Segundo esta organización, as técnicas de tortura utilizadas polas forzas de seguridade marroquís para obter confesións, silenciar a activistas e sufocar a disidencia pasan por “malleiras, posturas en tensión, asfixia, simulación de afogamento e violencia psicolóxica e sexual”. Aínda consciente do que lle pode ocorrer, Amad pensa, as veces, en entregarse as autoridades do seu país: “¿Que podo facer?, o goberno está acosando a miña familia e o último que quero e que sufran pola miña culpa”.

“Agora mesmo vivimos na casa da miña nai, pero desde que Amad marchou temos que mudarnos cada pouco tempo porque a policía vén todos os días a interrogarme para que lles diga onde está o meu marido”, conta Ghizlane

Cando se pon o sol en Kenitra, Ghizlane e os seus tres fillos marchan da casa de Meftah e atravesan o zoco, que comeza a encherse de xente de forma paulatina, para volver ao que é o seu fogar temporal. “Agora mesmo vivimos na casa de miña nai, pero dende que Amad marchou temos que mudarnos cada pouco tempo porque a policía ven todos os días a interrogarme para que lles diga onde está o meu marido”, conta Ghizlane.

A música e os diálogos dos debuxos animados proxectados mañá, tarde e noite no televisor da casa da nai de Ghizlane mestúranse cos sons dos fogóns cociñando cuscús e coa chamada ao rezo puntual da mesquita. Nesta casa de dúas habitacións e dúas camas viven actualmente cinco persoas. Ghizlane converteuse en nómade no seu propio barrio. “Paso uns meses na casa de miña nai, outros con Meftah, as veces vamos para o garaxe da súa casa... Isto non é vida para tres nenos tan pequenos”, sentencia.

Vidas nómades paralelas separadas por fronteiras. Mentres se escribía esta reportaxe, Amad conseguiu cruzar a Croacia e dende alí atravesou a fronteira eslovena agochado nun tren. Despois logrou entrar en Italia, Francia e, finalmente, España. Os procesos de asilo en Europa son tediosos: anos de espera e incerteza. A reubicación familiar é difícil de conseguir. Cada vez máis cerca do seu destino e igual de lonxe de saber cando poderá reencontrarse coas que se quedaron.