Investigación
“Que o investimento en investigación en Galicia chegue á media europea custaría o mesmo que 29 quilómetros de AVE”

O 29 de febreiro de 2020 constituíuse InvestiGal - Rede Galega pola Investigación. Neste tempo, conseguiu superar os 200 asociados, manter reunións cos principais partidos políticos galegos e facer valer a súa voz nas redes sociais e en medios xornalísticos. A súa finalidadade: dar resposta aos problemas transversais a todo o sector da investigación en Galiza. Porque a asociación está aberta a investigadores de todas as escalas e categorías e de todas as ramas de coñecemento, pero tamén a perfís técnicos e xestores de investigación.

Sobre InvestiGal e os retos para a investigación en Galiza falamos con Paula Cerezo Álvarez, vicepresidenta da asociación, técnico superior de Xestión de Investigación na Fundación Biomédica Galicia Sur. A entrevista realizouse o xoves 9 de xullo, a tres días das eleccións galegas.

Que balance fan destes primeiros meses de vida de InvestiGal? Que se conseguiu e que teñen pendente por facer?
O positivo son as máis de 200 persoas adscritas á asociación e o seguimento que estamos a ter en Twitter, con máis de 1.200 seguidores xa. Notamos tamén que non só a comunidade investigadora, tamén os políticos, entenderon a importancia desta nova plataforma. De feito, tivemos reunións con partidos durante a campaña e algúns achegáronse a nós previamente para preguntarnos cales son as nosas reivindicacións. Mais queda aínda todo por facer. Si nos gustaría que o que se puxo nos programas dos principais partidos sobre investigación se poña de verdade en marcha e que se conte con nós como expertos para axudar a desenvolver políticas sobre investigación.

Cal é a razón fundamental pola que se creou InvestiGal?
Diferentes asociacións e grupos locais entenderon que era necesario ter unha asociación máis plural e máis grande para ter unha voz que se escoitase. É dicir, integrar persoal investigador, xestores e técnicos, e non só en nome dunha universidade ou dun centro científico concreto, senón integrados todos nunha soa plataforma a nivel autonómico.

Unha das demandas de InvestiGal é un aumento notable do investimento en I+D+i en Galiza en relación ao PIB. En que situación está Galiza no marco español e europeo?
Galiza ocupa o oitavo posto en España na porcentaxe do PIB dedicado a I+D+i, cun 0,94 %, cando a media estatal está no 1,24 %. Entendemos que se Galiza quere facer crecer a súa economía e medrar como sociedade, cun investimento do 0,94 % en I+D+i é dificil conseguilo. Entendemos que como mínimo deberiamos acadar a media española, e aínda mellor a europea, do 2,11 %, aínda que o ideal sería chegar ao obxectivo do 3 % do PIB establecido dende a Unión Europea para o investimento en investigación.

O ideal sería chegar ao obxectivo do 3 % do PIB establecido dende a Unión Europea para o investimento en investigación

Para entender a nosa proposta, fixemos un vídeo sobre a importancia de apostar pola investigación, no que mostramos de xeito gráfico a que equivale chegar polo menos á media española ou europea. Así, por exemplo, aumentar o investimento en investigación até o 1,24 % do PIB galego suporía 188 millóns de euros máis ao ano, que é o que custan 17 quilómetros de autoestrada; ou chegar á media europea equivalería a uns 734 millóns de euros ao ano, que é o que custan uns 29 quilómetros de AVE. Polo tanto, e como dicimos no vídeo, non é tanto o que pedimos ao facer esas comparacións. Entendemos que se a sociedade galega quere evolucionar e saír adiante, sobre todo nestes tempos tan duros que estamos a vivir, cunha crise sanitaria e económica moi grave, un dos piares da recuperación ten que ser a investigación e o desenvolvemento.

Outra das súas demandas é a posibilidade dunha carreira investigadora “digna”, coa contratación e estabilización de profesionais. Cal é a situación laboral dos investigadores en Galiza?
Si, esa é unha das principais demandas de InvestGal, que se defina unha carreira investigadora, xa que a figura de investigador, tanto nas universidades como na investigación sanitaria, non existe como tal. Nas universidades teñen que combinar a investigación coa docencia, que resta moito tempo e dedicación; e na sanidade, o persoal contratado polas fundacións biomédicas está totalmente en precario, con contratos inestables… A figura de investigador dentro do Sergas non existe.

Cando falan da precariedade dos investigadores, a que se refiren en concreto?
Referímonos a salarios que ou non creceron desde hai anos ou que o fixeron moi pouco, e que seguen moi por debaixo dos salarios doutros países e doutros sectores. Pero sobre todo, a precariedade que denunciamos é a situación de inestabilidade que se prolonga desde o inicio da actividade investigadora até o final, ou case até o final da mesma.

En que situación están os investigadores galegos en comparación cos doutras autonomías?
Podemos poñer como exemplos Euskadi e Cataluña, para comparar. Alí si teñen programas para a retención e captación de talento e para a estabilización de investigadores sénior, algo que en Galiza non existe. Por exemplo, os investigadores asociados ao Sergas teñen contratos que deben ser avaliados bianual ou anualmente algúns deles.

A precariedade que denunciamos é a situación de inestabilidade que se prolonga desde o inicio da actividade investigadora até o final, ou case até o final da mesma

Precisamente, unha das súas demandas é a creación dunha Fundación Galega para a Investigación, semellante ás que existen en Euskadi e Cataluña…
Así é. O que demandamos é a creación dunha institución pública semellante ao Ikerbasque (Fundación Vasca para a Ciencia) e ICREA (Institución Catalá de Investigación e Estudos Avanzados), e que sexa a que xestione todo o persoal investigador de universidades e organismos públicos en Galicia.

E que din de investigación e ciencia os programas dos partidos políticos de Galiza?
A nosa sensación, en xeral é positiva, porque de súpeto apareceu a investigación nos programas dos principais partidos. Pero aínda que a lectura foi positiva, entendemos que son programas que haberá que desenvolver na práctica.

Algún partido destacou sobre os outros nas súas propostas?
O programa máis desenvolto con propostas para a investigación é o do BNG. A realidade é que falaron estreitamente con diferentes grupos e asociación de investigadores, e puidemos comprobar que tiñan xa unha visión bastante feitiña sobre os problemas e necesidades da investigación en Galiza. Pero tamén hai que destacar que todos os partidos, dos que contactamos, incluíron a idea dun pacto galego pola ciencia, ou pola investigación, algo que nós consideramos primordial para dar maior estabilidade á investigación, que non pode depender de que partido político goberne hoxe ou dentro de catro anos. Tamén celebramos que moitos partidos entenderon que o aumento do investimento en investigación é fundamental, e que queiran acadar a media española en relación ao PIB, ou mesmo superar a europea.

Unha cousa é a sensación da palabra escrita e outra a que causa unha conversa cara o cara. Con que partidos mantiveron reunións e con que sensacións saíron deses encontros?
Tivemos reunións co PP, PSdeG, BNG, Galiza en Común e Marea Galeguista. Eu non estiven en todas as reunións, estiven na que tivemos co BNG. O que observamos entre os que asistimos por InvestiGal é que, efectivamente, o BNG levaba moi traballadas a súa idea e propostas sobre investigación e sobre a problemática da súa xestión. No resto tamén vimos disposición a escoitarnos e o seu interese pola investigación.

E as sensacións co partido que gobernou durante os once últimos anos?
A situación é distinta, porque o PP non só se presentou como partido candidato a gobernar os próximos catro anos, tamén é o partido que gobernou Galiza os últimos once anos. Así que a pregunta é por que non fixo antes o que incluíu no programa electoral. En todo caso, vemos de forma positiva que quixesen escoitarnos ou que incluísen no seu programa o pacto pola ciencia.

Debería Galiza ter unha Consellería de Ciencia e Innovación liderada por un científico?
A verdade, é algo do que non falamos na asociación. Pero si é certo que algúns partidos teñen entre os seus propósitos crear esa consellería. E sería unha grandísima nova, ademais, que a liderase unha persoa ligada á investigación. Ninguén, agás algún negacionista, pon en dúbida que da crise causada pola pandemia da Covid-19 só se sairá da man da ciencia.

Neste contexto, os investigadores notaron unha maior atención dos medios, da política e da sociedade en xeral cara ao seu labor?
Esta pandemia axudou a poñer a investigación no foco mediático, político e social, e evidenciou todas as carencias, ademais de en sanidade, que hai en investigación. Púxose a investigación no debate público. Pero esperemos que isto non sexa a ‘burbulla’ da Covid-19, que non se esqueza logo a importancia de continuar apoiando a investigación, que non é un gasto, senón un investimento… Investir en investigación, máis tarde ou máis cedo, xera algo positivo para o conxunto da sociedade. Con iso hai que quedarse.

Atrévese cunha valoración do papel xogado pola investigación galega nesta pandemia?
Hai que recoñecer que é difícil que de Galiza saia unha solución definitiva para esta pandemia, porque non temos unha estrutura en viroloxía tan importante como para ser capaces de desenvolver unha vacina contra a Covid-19. Pero si podemos contribuír na procura ou mellora de tratamentos mentres non aparece a ansiada vacina. E tamén estamos colaborando no desenvolvemento de tests de diagnose da Covid-19.