Grafiti
Arte urbano no rural: os muros da Ribeira Sacra que falan sobre aqueles cos que non podemos falar

Xusto antes de chegar ao campo de fútbol da Carqueixa, en Sober, viramos cara a esquerda rumbo a Mer. Ao pouco, topamos en medio dun piñeiral cunha pequena construción que serve como depósito de auga e, agora, tamén de lenzo para Maz. “Aquí no rural non hai apenas información visual, polo que cada imaxe que introduzas no medio vai ter moito maior impacto que nunha cidade”, comenta o artista urbano ou, neste caso, rural. No muro que dá cara a estrada, aproveitando a función da caseta e o seu material, pintou o encoro de Belesar, situado a 30 quilómetros de alí. O formigón da presa é o propio formigón do depósito: “Gústame xogar cos materiais e os elementos que xa están aí e crear unha ficción baseada en feitos reais. O mundo non é un folio en branco, hai información que quero aproveitar”, explica. O resto da obra son tons verdes e ocres para evitar “eclipsar ás plantas e chamar máis a atención ca elas”.

Paredes que falan

Clara Figueroa

Arte urbano

Paredes que falan

Clara Figueroa

Desordes Creativas exporta un modelo de festival que coloca Galiza na escena internacional do muralismo de gran formato. Historia dunha década

Nun dos laterais do mesmo depósito vemos un tríptico formado por tres árbores solitarias que conseguiron sobrevivir o asfalto, o ladrillo e, en definitiva, a man humana: “Mentres pintaba comezaron a talar o piñeiral de en fronte; un momento de creación e destrución moi intenso. Por sorte non se pode facer leña da arbore pintada”. Nas outras dúas caras atopamos catro viñetas que forman parte dun proxecto de cómic á intemperie, todavía en proceso, espallado pola Ribeira Sacra chamado M.A.L. (Museo ao Aire Libre). Na parte traseira, que dá cara co bosque, un paxaro laranxa lémbralle a unha árbore que lle debe cartos: “En graffiti chámaselle secret spot a un lugar que ninguén sabe moi ben como acabaches pintando aí”, conta o vigués, quen gusta de darlle un toque de humor surrealista a moitas das súas pezas.

Sementa-la testa

A seguinte parada é Mañente, onde o muro exterior dunha casa loce outra das súas obras, pero dun estilo completamente distinto. Só liña branca sobre o gris amarelento polo mofo da parede. “Estimúlame pintar tanto en lugares moi ocultos como noutros moi expostos, que non podes evitar miralos, como un panel publicitario. Penso no explorador que atopa unha intervención artística agochada pero tamén na violencia coa que se impón a publicidade na paisaxe”, di Maz.

Aquí atopámonos claramente co segundo caso, unha peza que ademais interactúa coas silvas e a estrada que ten arredor. Pintouna de noite para que á mañá seguinte aparecese aí como por arte de maxia: “Cando non sabes de onde saen as cousas ese misterio faiche inventar e crear novos significados. Cada un pode apropiarse dela”. Un cartel amarelo de “Véndese” estraga un pouco a estampa, pero o artista agradece que “tivesen a sensibilidade de colocalo a un lado, onde menos molesta”.

Nin nas súas redes sociais nin en prensa atopamos o verdadeiro nome ou unha foto de Maz: “Gústame manterme á marxe, que sexa a obra a que fale e camiñe de forma autónoma. Tampouco vou forzar o anonimato e montar unha película diso. Prefiro que a miña imaxe non sexa o eixo da narrativa nas miñas redes”, xustifica. Tampouco é moi dado, agás algunha excepción, a pedir permiso para pintar en paredes alleas: “Non o vexo necesario. Tiven problemas e multas hai moito tempo, pero agora escollo con moito coidado e agarimo onde pintar”, rememora. A ubicación, o material, a época do ano, a propiedade, o valor arquitectónico… o traballo previo para escoller cada muro é unha investigación sociolóxica e urbanística en si mesma.

Zona de xogo

En Monforte, a nosa seguinte parada, tivo varias chamadas de atención: “Pero sempre acabo convencendo á policía de que non hai problema”, engade coa picardía de quen ten moitas horas de rúa ás costas. O barrio da Estación, situado á beira da terminal do ferrocarril, é un dos lugares nos que máis desfruta paseando e pintando. A decadencia da zona é palpable pero, a diferenza de gran parte da vila, mantén moitos edificios da época na que Monforte era o nó ferroviario máis importante de Galicia. Un barrio que sería carne de xentrificación se alguén quixese facer tal cousa na urbe lucense. Nestas rúas grises atopamos varios trípticos que funcionan a modo de tiras de cómic, un mural de grande escala na medianeira dunha casa ou un máis pequeno no interior dun local comercial abandonado, repleto de latas de cervexa baleiras, un colchón sucio e demais refugallos.

O feito de traballar con brocha e cubos de pintura e non con spray, cre, axuda a que os veciños leven mellor as súas intervencións: “Unha característica interesante do graffiti é a destrución da propiedade porque é algo que non podes controlar nin capitalizar. A min oféndeme cando alguén pinta enriba duns petróglifos, e a esa persoa ofenderalle que alguén pinte na porta da casa da súa nai. O vandalismo non se casa con ninguén”, di Maz. Algúns concellos, como Vigo mediante a iniciativa Cidade de Cor, tentan dalgún xeito domesticar esta corrente artística subversiva. O propio Maz participou con dous murais neste proxecto ideado polo goberno de Abel Caballero, non sen ter un forte debate interno: “É das cousas máis controvertidas polas que pasei no meu traballo. Por un lado agradeces que te chamen para pintar na túa cidade e contribuír ao seu patrimonio cultural, xa que levas toda a vida pintando alí de forma alegal sen ver un euro e sentes que está xustificado. Pero ao mesmo tempo dá baixón que sexa por medio dun proxecto tan espectacular co que non estou de acordo en moitas cousas e sobre todo que estea ligado a unha alcaldía que resulta tan nociva para todas as actividades culturais. É unha contradición”, admite.

A nosa última parada está ás aforas de Monforte, nunha fábrica de azulexos abandonada. O edificio principal, de ladrillo laranxa, é inmenso e ten unha fachada triangular do máis atractiva: “Algunha vez pensei en facer un mural aquí, pero o edificio paréceme tan impresionante que non tería sentido”. Noutra construción anexa, de ladrillos xigantes, atopamos unhas siluetas brancas de temática exipcia. “Xeroglíficos exipcios en Monforte? E por que non? Ao final isto tamén son ruínas”, di MAZ ao ver de novo a súa creación. Esta fábrica é como unha zona de xogo para el, onde experimentar sen que ninguén o moleste. Deste xeito, atopamos tres murais de temáticas e técnicas moi distintas: “Non entendo o estilo como unha marca distintiva. A pintura é unha ferramenta para expresarme e o estilo depende do que queira contar, do muro, da localización ou do meu momento vital. Cando estou cómodo nun estilo busco outras posibilidades de comunicar as ideas, de seguir investigando. Os resultados son moi gratificantes”, explica.

Campo e cidade

Os seus murais tamén foron evolucionando a nivel temático a escenas máis complexas e poéticas que deixan un pouso no espectador. “Nas cidades paréceme interesante colocar mensaxes máis fortes e propagandísticas”, di en referencia a obras de hai bastantes anos como o polbo que pide non ser comido fronte á Colexiata de Vigo, unha das zonas máis turísticas da cidade; ou outro preto da estación de tren, na mesma urbe, que satirizaba sobre o capitalismo duns grandes almacéns baixo o lema “El Corte Bangladesh”. “Hai sitios para dar labazadas e outros para dar abrazos. O rural invita a facer cousas que vibren máis baixo pero que cheguen máis lonxe”, conclúe.

Os dous temas máis frecuentes das súas pinturas son, en aparencia, opostos: o natural e o urbano: “É parte do mesmo. Falo de como nós, os primates humanos, nos desenvolvemos e nos relacionamos co resto de cousas. Eu nos muros falo comigo mesmo e cos que están ao meu redor e comparten a miña cultura, pero falo sobre aqueles cos que non podemos falar: animais, plantas…”, conta. Segundo el, do mesmo xeito que hoxe tomamos conciencia do racismo, do sexismo ou do especismo, a nosa relación coa paisaxe vai ser unha loita social que está por vir en Galicia, “onde hai unha visión moi extractivista da natureza e unha ordenación nada harmónica do territorio”.

Afondando máis nesa investigación antropolóxica, outro dos proxectos de Maz é Alén do cascallo, un traballo colectivo xunto con Riaq Miuq no que combina de novo exploración, estudo de campo e pintura ao aire libre. Nel plasma petróglifos situados nas provincias de Pontevedra e A Coruña nas paredes de edificios inacabados. Estes mamotretos asolan o país, especialmente na beira das estradas nacionais e nos centros urbanos. Mediante esta idea buscan, lonxe de ofrecer respostas, formular preguntas sobre os cascallos do futuro: “Gústanos a idea de mirar cara adiante e cara atrás e xuntalo todo nun mesmo plano”, explica.

Maz lembra unha anécdota cando pintou en Rosende, Sober, na caseta dun pozo en medio dunha finca. Trabou boa amizade coa veciñanza e mesmo se reuniron o día que rematou a obra, a modo de inauguración. Nas paredes vemos, entre árbores, un texto que di “Imos abrir un museo aquí”, ironizando coa manía que temos as persoas de crear simulacións e convertelo todo en museos, atas as propias cidades e parques. Unha das veciñas presentes, afeccionada ao Geocachin (xincanas no medio da natureza), díxolle que ía poñer un dos puntos de procura alí e de paso explicar a obra. Outro veciño saltou e dixo que entón el ía poñer un posto de verduras ecolóxicas. “Ao final creei un monstro”, brinca Maz. Segundo el, este tipo de actuacións invitan á reflexión sobre como una pintura modifica o modo en que vemos os espazo e sobre o absurdo de “querer darlle un valor cultural humano a algo que non necesita validación”, como a propia natureza.