Ecología
As catro mil leguas de viaxe oceánica dunha fotógrafa galega para loitar contra a pesca ilegal

Helena Constela loce a tatuaxe dunha ferradura no antebrazo esquerdo e un veleiro no brazo dereito, pero ben podería levar gravados na pel dous pardais como os mariñeiros de antano. Desde finais de 2021 esta moza de 26 anos orixinaria de Pontevedra leva surcadas máis de 11.700 millas náuticas (uns 21.700 quilómetros) a bordo de diversos barcos de Sea Shepherd, unha organización internacional sen ánimo de lucro que loita por protexer os océanos, principalmente da pesca ilegal. En inglés utilizan as siglas IUU (Ilegal, Unreported and Unregulated) para referirse a esa clase de pesca que non se controla en alta mar, destruíndo con impunidade o hábitat mariño.

Helena traballaba nunha promotora musical, un emprego a priori idóneo para alguén apaixoado por esta arte como ela. Neses anos formou parte do equipo que fixo a produción de concertos de Bob Dylan, Mark Knopfler ou Vetusta Morla. Houbo dous puntos de inflexión que encamiñaron o cambio vital que estaba por vir: a visualización do documental Seaspiracy (2021) de Kip Andersen e a viaxe que fixo en 2018 a Cabo Verde xunto cunha amiga para protexer a tortuga mariña Boba, unha especie en perigo de extinción: “A ONG Projeto Biodiversidade tiña unha filosofía de conservación moi respectuosa, non era un cazaturistas”, explica. Alí vivían nunha tenda de campaña na praia e polas noites patrullaban para evitar a caza furtiva destes réptiles, cuxa carne e ovos son moi demandados no mercado negro.

Cando volveu a Galiza a ecoansiedade tíñaa bloqueada: “Pasábao mal pensando que había xente por aí facendo cousas tan importantes e eu non estaba participando”, lembra. Tras a pandemia, un amigo que traballaba en Sea Shepherd propúxolle que se unise a unha embarcación en Liberia como fotógrafa, pero colleuna en medio dunha mudanza e tivo que desestimar a proposta. Meses despois, con esa negativa aínda en mente, volveu recibir unha mensaxe da mesma persoa coa mesma proposta: “Isto non vai volver pasar, ninguén vai chamar a túa porta tres veces”, espetoulle el. Ante as dúbidas da súa amiga, soltou a frase definitiva: “Imos salvar unha especie da extinción, como vas dicir que non?”. Isto aconteceu un sábado, e necesitaban que estivese embarcada dous días despois. O luns Helena deixou o traballo e o martes xa estaba voando cara a México para enrolarse na Operación Milagro, a primeira das cinco viaxes que fixo ata agora con Sea Shepherd.

Sea Shepherd é unha organización internacional sen ánimo de lucro que loita para protexer os océanos, principalmente da pesca ilegal

A Operación Milagro recibe este nome porque sería un verdadeiro milagre salvar da extinción aos chamados cochitos (Phocoena sinus), unhas toniñas de pequeno tamaño que habitan nas augas do Alto Golfo de California, unha reserva da biosfera protexida pola UNESCO. Este mamífero está ameazado porque se atopa nas mesmas zonas que as totoabas, cuxa vexiga natatoria é moi demandada no mercado negro chinés polas súas supostas propiedades afrodisíacas. O seu traballo consistía en rexistrar mediante fotografías e vídeos todas as operacións que levan a cabo en Sea Shepherd e o que acontece no mar; recoller probas en caso de que haxa algún tipo de delito medioambiental e tamén rexistrar visualmente as tarefas de mantemento do barco. Esa é a teoría, porque a realidade é que a bordo toda a tripulación ten que facer de todo. “Tes que estar aberta a facer calquera cousa: fregar pasillos, limpar baños, amarrar e desamarrar cabos, levantar redes.... É, sen dúbida, o traballo máis duro, e máis gratificante, que tiven na miña vida”, sintetiza a moza pontevedresa. No relativo ás súas tarefas, Helena mantén unha reunión diaria coa tripulación para saber que vai facer cada un e así, cámara en man, organizar a súa xornada. O resto do tempo invísteo en editar as fotografías e montar os vídeos, para os que tamén se serve de cámaras GoPro e dun dron que ela mesma pilota.

O seu traballo consistía en rexistrar mediante fotografías e vídeos as operacións no mar e recoller probas dalgún delito medioambiental

Tras varios meses a bordo regresou a Galiza, onde non tardaría en volver enrolarse na mesma operación. Esta ida e volta contínua está a ser a tónica habitual de Helena, pois precisa duns meses de desconexión tras tanto cansazo físico e mental. A terceira saída tamén foi a terras mexicanas, neste caso á illa Guadalupe, situada a 240 quilómetros da costa. A súa casa flotante para os próximos meses levaba o nome artístico do actor e colaborador da ONG Ramón Antonio Gerardo Estévez, máis coñecido como Martin Sheen. A Operación Divina Guadalupe estaba orientada a coñecer máis sobre os zifios de Cuvier, os cetáceos que máis profundidade alcanzan (case 3.000 metros) e máis tempo poden estar sumerxidos (ata 137 minutos). A contaminación acústica causada polas embarcacións pode desorientalos e, ao fuxir cara á superficie, provocar a súa morte debido ao cambio repentino de presión. 400 millas despois, Helena regresou a casa.

Tiven enfrontamentos moi tensos con pescadores ilegais e tamén mares moi adversos nos que toda a tripulación estaba vomitando

O seu seguinte destino foi Sicilia, onde o barco Sea Eagle realizou tarefas de mantemento: “Non é tan interesante pero é igual de importante que todo o demais”, comenta a fotógrafa sobre o seu traballo en porto. A última parada, polo momento, foi a costa de Namibia. Alí estivo a bordo do Ocean Warrior na Operación Vanguard, cuxo obxectivo é interceptar pesqueiros ilegais, moi habituais na zona; e no Allankay, documentando os labores de acondicionamento da última incorporación á frota de Sea Shepherd.

O que acontece fóra da embarcación é case tan importante como o que pasa dentro: “Vives nun espazo moi reducido durante moito tempo, polo que esa xente é a túa familia e os teus mellores amigos. Xa en canto chegas sentes que estás nun ambiente moi favorable. Nestes anos coñecín as persoas máis interesantes coas que estiven nunca”, engade Helena cun sorriso. A pesar de convivir con moita xente fantástica de todo o mundo, é inevitable que a soidade faga acto de presenza: “Estás lonxe da túa zona de confort e dos teus seres queridos. Mentalmente é un reto enorme, porque por moi mal que esteas non podes volver a casa desde o medio do océano Pacífico”, apostila. A morte do seu tío, por exemplo, soprendeuna embarcada sen posibilidade de regresar.

Tamén o medo pode aparecer nalgunhas situacións de máxima tensión: “Tiven enfrontamentos moi tensos con pescadores ilegais e tamén mares moi adversos nos que toda a tripulación estaba vomitando. Estamos adestrados e ben protexidos por xente moi válida para que nunca te vexas nunha situación de perigo real”. Tras dicir iso, engade que unha vez lle lanzaron un coitelo. O feito de ser muller nun mundo tan masculinizado como o do mar non lle supuxo ata agora nin o máis mínimo problema: “Sea Shepherd intenta activamente alcanzar paridade na tripulación, aínda que non sempre se consegue. Nunca houbo maioría de mulleres nun barco no que eu estivese pero si que se nota o esforzo; ao longo destes anos tiven capitás, oficiais, contramestras, enxeñeiras, cociñeiras… todas mulleres”, finaliza.

É evidente que Helena está a desfrutar desta experiencia dun xeito apaixoado. En agosto volve ao mar, concretamente ao Tirreno, na costa italiana. Alí tentarán limpalo o máximo posible de artefactos de pesca ilegais, xa que o Mediterráneo e o mar con máis sobrepesca do mundo. E despois dese destino virá outro, e outro, e outro: “Pode soar egoísta, pero non quero que a miña afillada de oito anos me pregunte dentro duns anos que fixen eu para remediar o cambio climático e non saber que contestar. Quero poder dicir que polo menos o intentei, que puxen todo da miña parte. É esgotador, frustrante, triste. Pero tamén o pasas moi ben, e por iso sempre volvo. Volvería outras mil veces”. E seguro que así será. Polo momento os pardais terán que agardar a súa quenda, pero Helena, nunha das expedicións, xa inmortalizou no nocello, do seu propio puño, unha áncora para non esquecer estes anos de vida pirata.