Culturas
O que contan as estatuas

O monumento foi historicamente un medio privilexiado para a transmisión de mensaxes políticas. A súa aparente invisibilidade convérteo nun vehículo ideal de contidos ideolóxicos.

“O monumento, do latín monere (avisar, advertir, ou facer lembrar) é, por definición, unha forma de expresión autoritaria. A través del, quen ten o poder, incluíndo o de narrar, selecciona que persoas ou que feitos son dignos de pasar á historia ou de converterse nos nosos recordos, na nosa memoria”, (Efigies y fantasmas, guía monumental de Huelva, Elo Vega, 2013).

Quen repara nos monumentos hoxe? Para algunhas persoas os monumentos poden exaltar determinadas ideas ou valores, pero semella que para unha gran maioría de nós forman parte do mobiliario urbano, simples balizas no mapa da cidade que transitamos e que asociamos, en moitos casos, a unha representación rancia da historia. Pero o feito de que aparentemente non prestemos atención aos monumentos, quere dicir que realmente non nos condicionan?

Para Elo Vega, investigadora e experta en novas prácticas culturais e artísticas, a función dos monumentos nas nosas vilas e cidades é clara: “Non hai cousa máis invisible que un monumento, sendo, ao tempo, a arte máis política, porque vén imposta desde arriba”. A investigadora onubense está comezando unha residencia artística de investigación na cidade da Coruña, titorizada por Juan de Nieves, co obxectivo de facer un estudo en clave crítica e feminista dos monumentos da cidade herculina. A residencia ten lugar no marco das xornadas Xeografía, memoria e capital cívico, o primeiro proxecto dun programa de esfera pública que inclúe tamén un obradoiro co artista Rogelio López Cuenca e un ciclo de conferencias.

“O monumento foi historicamente un medio privilexiado para a transmisión de mensaxes ideolóxicas. A súa aparente invisibilidade convérteo no vehículo ideal de contidos ideolóxicos: a súa presenza na nosa vida cotiá, nos lugares centrais do espazo público, reproduce xerarquías e normaliza discriminacións de xénero”. Vega relaciona os monumentos co presente. Enfoca todos os seus traballos desde unha mirada crítica feminista porque “se o patriarcado é transversal na vida cotiá, o feminismo crítico tamén ten que selo”.

Mulleres anónimas

“Cantas figuras masculinas en pose de vitoria e de grandeza vemos pola rúa? E femininas? Cando se representa á muller máis aló da imaxe estereotipada construída por e para a mirada masculina” (como é o caso das alegorías da xustiza, a abundancia, a fertilidade ou as musas, corpos espidos facendo bonito ao lado dos heroes), “adoitan representala sen nome, facendo referencia a un suxeito abstracto: as cigarreiras, as redeiras, etc.” Quen si consta nas placas son os alcaldes: o seu nome figura tantas veces no espazo público que rematan sendo un monumento máis. “As poucas veces que encarnan calidades consideradas tradicionalmente ‘propias de homes’ como a intelixencia, son representadas como anciás. Este é o caso das mulleres escritoras. Unha rapaza non se vai ver identificada nunha estatua de muller vella que vexa pola rúa, por moi escritora que sexa.”

A muller como excepción

A artista de Huelva, que xa investigou cidades como Málaga, Madrid, Granada ou Córdoba, destaca por riba de todo as semellanzas formais que existen entre cidades tan diferentes e afastadas as unhas das outras: “poucos autores, case sempre homes, asumen a maior parte das obras, os mesmos xeitos de representación, os mesmos estilos, a mesma invisibilización da figura da muller, con representacións subordinadas e carentes de nome propio, aínda que, sinala, “na Coruña non están por completo ausentes as esculturas de muller con nome e apelidos, como vén sendo o normal noutras cidades”.

Situadas no mesmo espazo e levantadas no mesmo ano, nos Xardíns de Méndez Núñez inaugúranse en 1916 as esculturas de Concepción Arenal e de Emilia Pardo Bazán. Que pasou no ano 1916 para erguer dúas esculturas coma estas? Naquela altura as mulleres aínda non tiñan dereito a voto no Estado español. Unha primeira resposta que atopa Elo é que foron conmemoradas por desenvolver actividades ‘de homes’, pois as dúas eran escritoras. Certamente foron precursoras do feminismo mais, dada a época, a resposta máis sinxela semella estar en que o que fixo destacar foi a súa ‘excepcionalidade’’.

Reforzando esta idea, Vega destaca un paradoxo que atopou investigando no arquivo do Reino de Galicia. Unha fotografía de hemeroteca da cobertura nun xornal da inauguración do monumento a Emilia Pardo Bazán. Na imaxe, un nutrido grupo de persoeiros rodean a estatua posando para o fotógrafo, todos homes.

Un caso máis recente foi o bautismo en 2007 de vinte e dúas árbores do parque de San Diego con nomes de mulleres nos actos do 8 de marzo, mulleres que segundo a comunicación do acto, loitaron pola igualdade, “cando só baixo unha acepción moi forzada do termo poderiamos considerar feministas algunhas das mulleres representadas”, di Elo, talvez referíndose á académica da lingua Francisca Herrera, burguesa, conservadora e fondamente relixiosa, defensora das renuncias da muller e contraria ás ideas sufraxistas, e á xornalista Sofía Casanova, tamén católica, conservadora, símbolo do ideal de muller do nacional-catolicismo e radical anticomunista.

Elo vai facer un traballo local centrado na cidade da Coruña, e tamén vai abordar a chamada sociedade matriarcal ou matrilineal da costa galega, na que as mulleres estaban na vida pública pola ausencia dos homes cando ían no mar, pagaban impostos… No momento desta conversa aínda está decidindo cara a onde a dirixe. Porén, malia que xa albisca unha liña de traballo, non quere adiantarse aos acontecementos e teremos que agardar a comezos de ano para coñecer o resultado da súa estadía na cidade, que materializará nunha actividade que teña sentido no contexto do local, en forma de vídeo, xornadas, publicación ou intervención no espazo público. Sexa o que for, estaremos pendentes cando se produzan contidos que conviden á reflexión.

Archivado en: El Salto n.8 Culturas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

A Catapulta
A Catapulta O tempo, o espazo e a poesía de Estíbaliz Espinosa
A poeta visita A Catapulta para conversar sobre o seu traballo e a súa traxectoria literaria
Culturas
Cultura Máis de 30 artistas esixen aos catro festivais galegos de KKR que cumpran coas demandas do pobo palestino
Bandas como Bala, Highpaw, O Leo de Matamá, Dakidarria, Zénit, Hugo Guezeta ou Teresa Ferreiro apoian publicamente as demandas da maior coalición da sociedade palestina contra o fondo proisraelí.
Granada
Cómic 'La Revística': el caso de Juana Rivas, Remama contra el cáncer y más historias de la Granada rebelde en cómic
La asociación ‘La Tebeoteca’ publica el número 9 de su revista gráfica que incluye el caso de Juana Rivas, la iniciativa ‘Remama’ de mujeres pacientes oncológicas o el mítico festival granadino ‘Espárrago Rock’, entre otros temas
Genocidio
Genocidio La segunda consultora más importante del mundo es señalada por su papel en el despiece de Gaza
Boston Consulting Group está considerada una de las “big three” del sector. Ahora, una serie de informaciones señalan cómo ha estado detrás de la fundación antiUnrwa encargada de la distribución de ayuda y de los planes de expansión en la costa.
Unión Europea
Unión Europea La sociedad del miedo al declive
La angustia ante el futuro acompaña a las sociedades europeas desde hace tiempo y precede a la Unión Europea. Se manifiesta con mayor claridad en los períodos de declive económico y las turbulencias políticas y sociales que los acompañan.
Andalucía
Derechos Humanos Decenas de barrios en Sevilla, Granada y Almería viven otro verano récord en calor con cortes de luz diarios
Endesa mantiene a miles de vecinos de decenas de barrios populares en las ciudades de Granada, Sevilla y Almería sin electricidad. Las instituciones siguen sin atajar una situación que lleva enquistada más de una década en muchas zonas.
Opinión
Opinión Sindicatos estadounidenses en la larga lucha contra Amazon: ¿una luz al final del túnel?
Amazon es el paradigma de la política empresarial antisindical en Estados Unidos, pero su suerte puede cambiar en los próximos años. El movimiento sindical se juega su supervivencia en ello.
Opinión
Opinión Kneecap y Bob Vylan logran lo que el punk no pudo: aterrorizar a los medios británicos
Hasta ahora, que unos veinteañeros punkis dijeran un puñado de tacos se consideraba un escándalo, pero no un motivo para cambiar todo el modus operandi de una de las cadenas de televisión más importantes y prestigiosas del mundo.
Opinión
Opinión Archivo de gestos: lo mínimo como resistencia
Archivar no es solo conservar, es también decidir qué queda fuera. Todo archivo es una forma de poder, pero también puede ser —cuando se invierte desde los márgenes— una forma de desobediencia.

Últimas

Ocupación israelí
Israel Netanyahu viaja a Washington para reunirse con Trump y valorar una posible tregua en Gaza
Hamás ha dado el visto bueno al acuerdo; pero los israelíes quieren peinar algunos flecos pendientes. El grupo islamista pide garantías y la retirada de las FDI del enclave.
Estados Unidos
Estados Unidos Las inundaciones en Texas causan 80 muertos en el contexto de recortes a la lucha contra la crisis climática
Siguen los trabajos de rescate y localización de personas desaparecidas en Texas. La respuesta a las lluvias torrenciales dejan en evidencia los hachazos presupuestarios a los servicios de prevención y emergencias de la administración Trump.
Cooperación internacional
Tribuna Extremadura ante el espejo del rearme: ¿más tanques o más derechos?
Una reflexión, con mirada extremeña y desde el mundo de la cooperación, sobre el preocupante giro hacia la militarización de las políticas públicas y de la economía.
Francia
Francia ¿Unas primarias de la izquierda francesa? La idea seduce a socialistas y verdes pero Mélenchon la rechaza
El PS, los Ecologistas y sectores disidentes de la Francia Insumisa defienden recuperar el espíritu de la coalición unitaria del Frente Popular y presentar a un solo candidato en las elecciones presidenciales de 2027.
Cine
Cine Rezad por los viajeros
‘Les voyageurs’, ópera prima del camerunés David Bingong, es un retrato de la vida de los inmigrantes que esperan para cruzar la frontera que separa Marruecos de España.
Más noticias
Fútbol
Fútbol El equipo de fútbol femenino decidido a construir un nuevo Sudán desde el exilio
Un equipo de fútbol de desplazadas sudanesas en El Cairo lucha por continuar con el sueño de jugar. En el exilio, continúan entrenando.
Extrema derecha
Extrema derecha Estados Unidos declara la guerra contra los pobres con la ley “grande y bella” de Trump
VV.AA.
La norma presupuestaria, que contempla más de un centenar de disposiciones, convierte a ICE en el cuerpo de seguridad del Estado más financiado y es un cheque en blanco para las grandes contaminantes.
Obituario
Obituario Jane Lazarre (1943-2025)
La escritora neoyorquina, autora de ‘El nudo materno’, falleció el pasado mes de junio. Su obra conectó enseguida con entorno feministas por ofrecer un relato de la experiencia materna más allá de las estrechas paredes del hogar

Recomendadas

Laboral
Laboral Reivindicar los derechos laborales en microempresas, el reto de los sindicatos
Nuevas estrategias hacen frente a realidades como las de los falsos autónomos o los puestos en remoto, mientras el PP quiere restringir aún más los comités de empresa.
En el margen
En el margen Aisetou Kajakeh: “Nosotras no estamos rompiendo techos de cristal, sino sorteando muros”
Esta socióloga española asegura que las asociaciones gambianas en España mantienen un vínculo directo con el lugar de origen, lo que hace que nunca pierdan la conexión con las raíces.