Flores, ghuevos, rural: escribir e cantar as marxes do cotiá

Antía Otero e Su Garrido Pombo, voces gañadoras nos Premios Follas Novas do Libro Galego e nos Premios Martín Códax da Música, en diálogo.
25 jun 2023 07:00

Todo acontece na terraza da cafetería Espacio X do Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC), en Compostela. Sentamos conversando con cadanseu té e a emoción dos afectos nun espazo de luz. Antía Otero e Su Garrido Pombo naceron no mesmo ano, estudaron Historia da Arte na Universidade de Santiago de Compostela e ambas crean desde o cotiá e o doméstico, poñendo no centro o que ficou nas marxes.

Su Garrido Pombo resultou gañadora –por segunda vez, logo daquel 2019–, na 10ª edición dos Premios Martín Códax da Música, na sección Canción de autora, que se celebrou o 7 de xuño no Pazo da Cultura de Pontevedra. “O importante dun premio é sentirte querida, que a xente te queira”, admite. Barroco (Apiario, 2022), da autoría de Antía Otero, vén de gañar os galardóns nos Premios Follas Novas do Libro Galego 2023 nas categorías de Poesía –xa O cuarto das abellas (Xerais, 2016) fora escollido en 2017– e Obra editada na gala que se festexou o 22 de abril no Teatro Principal de Compostela. A creadora destaca que os premios son importantes porque significan un recoñecemento, e valora de maneira positiva que Barroco fose finalista canda as obras de dúas grandes autoras no panorama poético galego, como son Yolanda Castaño e Lupe Gómez, sendo editado, ademais, por unha editora independente que a poeta ten xunto á escritora Dores Tembrás. En palabras de Otero, este galardón é “un premio colectivo”.

Desde as marxes

Antía Otero sinala que o feito de ter acceso á biblioteca do CGAC –espazo arredor do cal acontece a entrevista– foi moi importante na súa formación universitaria, a través da que obtivo as ferramentas necesarias para artellar a súa propia busca. Nesa procura aparece o oco das mulleres artistas. No Cuarto das abellas, escribe: “Fomos / dedos de Rubens, Leonardo, Klimt, Velázquez, Seoane, / Picasso”. En Barroco dá un paso máis alá e dialoga coas artistas que descubriu tras a universidade, a quen lle dedica o libro: “A todas as Lavinias, Artemisias e Claras; tamén a Antonietta Gonsalvus 'Tognina'”, destaca na nota final. “Creo que sempre me interesou o que queda na marxe”, recoñece, lembrando que xa no seu primeiro poemario, O Son da Xordeira (Espiral Maior, 2003), “as protagonistas eran as costureiras de economía somerxida que cosían para grandes modistos”.

SuGarrido Antia Otero detalle planta
A cantante, compositora e música Susana Garrido Pombo sorrí mentres escoita a Antía Otero nun momento da conversa. Elena Martín

Doutro lado da mesa, Su Garrido Pombo explica que, cando con dezaoito anos lle preguntaron por que quería estudar Historia da Arte, ela respondeu que “quería entender que leva a unha persoa a converterse en artista, a tomar ese camiño que está fóra do sistema”. Nesa viaxe cada artista ten as súas razóns e “a min fascíname entendelas e estar en contacto coa xente”, afirma. Vén de gañar a 10ª edición dos Premios Martín Códax cun discurso emotivo e reivindicativo, no que puxo en valor as que fican na marxe: as coidadoras, esas mulleres que, como no caso das artistas ás que fai mención Otero, non están no centro. Su e Antía colócanas nas nosas mans e ouvidos, para que, ao fin, as escoitemos.

O privilexio de crear

Na caloriña do sol de xuño falamos do privilexio de escribir, de crear, de cantar, de ter tempo. Nun mundo no que todo é velocidade e rapidez, escribir e cantar convértese, como recolle o poeta Ismael Ramos en Lumes (Apiario, 2017) “nun acto de resistencia”. No caso de Barroco, o libro concíbese ao longo de catro anos, período no que as crianzas de Antía son moi pequenas. Dese xeito, podemos ler na Carta á nai: “Cando collo horas para escribir e delego / o coidado das crianzas ao comezo síntome mal, / como se impuxese un privilexio. Logo o pracer é tan grande / que me prometo facelo máis veces”.

En Barroco asistimos a un cadro de xénero onde, como en Patios de luz, préndese o foco do cotiá e da noción de prole

Garrido Pombo asinte, canda Otero, en que estamos nun tempo no que crear é un privilexio e o mesmo feito de ter tempo é un privilexio. “O meu proceso creativo é caótico, as letras poden aparecer antes que a melodía ou ao revés, ás veces todo nace simplemente cunha imaxe, tendo en conta que non vai ser algo para ser lido, senón para ser interpretado”, recoñece. Afondando en Patios de luz, confesa que a idea inicial xorde na imaxe das veciñas, na noción de comunidade, no invisible. “O Patio de luz é o que queda dentro, o íntimo, o doméstico, mentres que a fachada e o que vai ao mundo é dos homes”. “As que asistimos aos patios de luz normalmente somos emigrantes do campo á cidade, como vin eu, e case non se fala diso”, reivindica. Su Garrido procura os patios de luz, os lugares abertos, baixar do escenario, estarmos de ti a ti, as foliadas, onde non hai diferenza de clase nin ascensión vertical. “Para min, a barreira da clase social é moi importante, contar a historia desde dentro do doméstico, levar a música a ese espazo. Na foliada non hai palco, estamos todas de pé a pé e a min iso é o que me fascina”.

En Barroco asistimos a un cadro de xénero onde, como en Patios de luz, se prende o foco do cotiá e da noción de prole. “O que quixen facer con este libro foi subverter o concepto, o barroco está no tenebrismo da lareira de meus avós, sempre digo que é un Zurbarán, é algo plástico, é o traballo coa luz e o fulgor”, declara Antía Otero. E isto condénsase nos versos: “Devorar o dogma / para salvar o fulgor”.

Entre a poesía e a música, o fulgor

Conectando coa idea do fulgor, e entrando na relación entre música e poesía, Otero engade: “Adoro as persoas que fan música porque sinto que camiñan con ese fulgor”. Así é como camiña Garrido Pombo polo seu barrio, entre as súas veciñas, nos concertos en solitario e acompañando a poetas, como fixo con Antía hai uns meses na presentación de Barroco no Ateneo de Vigo. “Para min a poesía é a arte máis mal pagada que hai”, denuncia a cantautora, quen confesa que se foi rodeando de poetas amigas, amigos, a súa parella Keith, e quen salienta que se tivese que escoller entre cantar ou ler tería que pensalo.

SuGarrido Antia Otero aérea

Desde a outra beira da cadeira, Otero sorrí cómplice. O seu Barroco abre, entre outras citas, cun anaco dunha letra tradicional galega “anque me vou non me ausento / anque me vou non me ausento / anque me vou da palabra / non me vou do pensamento”. “Buscaba unha cita que conectase realmente co que non está escrito, barallaba algo que pertencese ao imaxinario colectivo e popular e foi precisamente aquí ao lado, no Museo do Pobo Galego, escoitando a Faia Díaz e a Benxamín Otero cantar esa peza no ciclo O que non se escribe, cando souben que ía ser a cita do libro”.

Antes cantaba todo o mundo, fixérao ben ou mal, agora son os propios medios de comunicación os que marcan o que é cantar ben

A creadora subliña que o silencio, a pausa e o ritmo pertencen tanto á música como á poesía, e comenta que se sente moi cómoda partillando espazo con persoas que fan música, defendendo que “o canto e a danza son disciplinas coas que todas nacemos con capacidades para facelo”. Nese senso, Su engade que “antes cantaba todo o mundo, fixérao ben ou mal, agora son os propios medios de comunicación os que marcan o que é cantar ben”. Pero hai un lugar onde iso non sucede: na foliada. Alí a resistencia, o canto, o baile. A admiración.

Domingo, doce caseiro, rural

As flores e os elementos vexetais están moi presentes en Patios de luz e en Barroco –tanto no interior como no exterior–. Su recorda que cando era nena ía con súa avoa á igrexa facer ramos. Sempre lle fascinaron aquelas flores. Un día preguntoulle por que non utilizaban as flores silvestres para facer os ramos e a avoa confesoulle algo que recordará para sempre: “As flores silvestres non valen para ramos, as que valen para o camposanto son as mercadas, as perfectas, as que valen diñeiro”. “Esas si que valen para as institucións, as outras para adornar as cunetas”, subliña a cantautora na terraza do Espacio X do CGAC. Falando de avoas, o xesto que recolle Antía Otero no verso “Has levar ghuevos, nena?”. “Nesas palabras da miña avoa estaba todo o seu coidado, todo o coidado aí nesa pregunta”.

Como non imos falar do rural se toda a nosa cosmoloxía provén dese lugar? Negalo sería como negar a conformación dunha mirada de estar no mundo

A imaxe do domingo está presente nas obra de Otero e Garrido Pombo –é o título dunhas das cancións de Patios de luz e alúdese a el en Barroco–. Pero non só coinciden no día. Ambas fan referencia ao doce caseiro: “Por unha ducia tantas culleradas / de azucre e fariña / un soprido de lévedo / rela de limón / o segredo é bater as claras / tanto que graviten ao virar o prato”, di a poeta. A cantautora escolle Doce caseiro como título dunha das súas pezas e conta que no seu caso é a torta da avoa, de chocolate, galleta e Sansón: “Un día alguén, con razón, dixo que non estaba ben que os nenos tomasen Sansón e desde aquela comezouse a facer sen el, e a todos os primos pareceunos algo terrible porque asociamos ese sabor a momentos moi felices, porque nas tortas penso que é onde as avoas e as nais e a xente que te quere amasan todo o amor que moitas veces non son capaces de dicir con palabras”, sinala Su, quen afirma que para ela o doce caseiro levará, sempre, Sansón.

Na mañá dun mércores conversamos sobre o rural nunha terraza de luz, recordámolo e reflexionamos arredor del. “Como non imos falar del se toda a nosa cosmoloxía provén dese lugar? Negalo sería como negar a conformación dunha mirada de estar no mundo”, declara Otero. As artistas poñen sobre a mesa o valor de repensarnos no rural. Estes versos de Barroco recollen a esencia: “Vimos dun territorio devastado que miramos arder / mentres poetizamos o fume”. Se cadra as flores, os ghuevos e os doces caseiros sexan o que permanece.

Cargando valoraciones...
Comentar
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Cargando relacionadas...

Aborto
Gritos de “asesina” y citación en comisaría: así es abortar cuando te acosan grupos antielección
A finales de junio, una mujer fue increpada al entrar en la clínica a la que acudió para someterse a una IVE. Su caso no es una excepción. La reforma aprobada en 2022 para castigar estas conductas no ha frenado los hostigamientos.
Madrid
Victoria inquilina: la Justicia reconoce como abusivas seis de siete cláusulas del fondo buitre Nestar
Rotunda victoria del Sindicato de Inquilinos de Madrid y las casi mil familias en huelga de alquileres contra el tercer mayor casero de España, el fondo de inversión Nestar-Azora.
Siria
La justicia, el gran reto de la transición siria
Con más de 100.000 personas desaparecidas y decenas de miles de muertos, la población siria busca justicia mientras el país echa a andar.
Opinión
Con todos ustedes: España
Os vengo a presentar a vuestra España racista, esa que no habéis querido ver y lleváis ignorando demasiado tiempo.
El Salto n.79
La celulosa o la vida: periodismo situado y lucha social para frenar un ecocidio
El jueves 17 de julio os esperamos en el CS “A Nubeira” de Vigo para presentar el último número de la revista El Salto.
Murcia
Extrema derecha
La Fiscalía de Murcia investigará si el presidente de Vox Murcia ha incurrido en delitos de odio
El órgano judicial responde a las denuncias de PSOE, Izquierda Unida y Podemos que apuntan a José Ángel Antelo como instigador de las razzias que se están llevando a cabo en Torre Pacheco.
México
Si México fuera verde: niñas madres, leyes muertas y la lucha por decidir
La viralización de la información sobre partos infantiles revela la realidad de una violencia ignorada en un marco legislativo que obliga a actuar
Análisis
La carrera que nunca termina: una respuesta a Quinn Slobodian
La continuidad del pensamiento neoliberal se sostiene en que las sociedades solo sobreviven ganando carreras competitivas.
Arte contemporáneo
Palabras contra el poder: la vigencia radical de Barbara Kruger
La primera retrospectiva completa de Barbara Kruger en España presenta los distintos formatos y soportes con los que ha trabajado en las últimas cinco décadas: ‘paste-up’, instalaciones de vídeo, obras en LED y vinilos murales.

Últimas

Comunidad El Salto
El Salto estrena nueva página: una web como una casa
Después de un año de trabajo, lanzamos en julio la nueva web de El Salto, con un nuevo diseño, pero, sobre todo, con una nueva Zona Socias llena de ventajas para las personas que hacen posible El Salto con su apoyo.
Opinión
Superman y el ‘reset’ de los superhéroes en crisis
‘Superman’ no es una película de Costa-Gavras, pero ya las declaraciones de Gunn durante la promoción, destacando que es la historia de “un inmigrante”, soliviantaron al trumpismo.
Comunidad de Madrid
Los bomberos forestales madrileños inician una huelga de un mes
Cerca de 80 trabajadores se han encerrado en la sede de Tragsa a la que acusan de no negociar mejoras laborales y ante la “desidia” de la Comunidad de Madrid.
Opinión
Lo de Torre Pacheco tiene un nombre: terrorismo supremacista blanco
Lo que está pasando en la localidad de Murcia es responsabilidad de una narrativa supremacista blanca alimentada por políticas migratorias racistas y por la criminalización y estigmatización que sufren las poblaciones migrantes y racializadas.
Opinión
Integración, valores europeos, y otros grandes chistes racistas
El poder ha sabido rentabilizar bien las migraciones: se explota su fuerza de trabajo para engordar las sacas del capital, se explota su alteridad para que la gente no piense en la desposesión que sufren por culpa de este régimen de la avaricia.
Economía
¿Cómo funciona el mecanismo de defensa que Europa podría activar contra los aranceles de Trump?
Varios gobiernos europeos apuestan y presionan a la Comisión Europea para que active el Instrumento contra la coerción económica contra las amenazas estadounidenses.
Más noticias
Maternidad
La discriminación de las familias monoparentales por los permisos de nacimiento llega al TEDH
Una familia monoparental demanda al Estado español por entender que se ha vulnerado su derecho a la no discriminación.
Fronteras
Las devoluciones en caliente de solicitantes de asilo pasan a ser política oficial en Alemania
La Alemania de Friedrich Merz consagra una política de mano dura y devolución en caliente de solicitantes de asilo que las ONG de apoyo a migrantes denuncian como ilegal.

Recomendadas

Málaga
Málaga, el punto de inversión para los fondos israelíes a pie de playa
Diversos fondos de origen israelí están presentes en proyectos urbanísticos de Málaga influyendo en la turistificación de la provincia mientras se enriquecen con la ocupación de Palestina
Feminismos
Patricia Reguero
“Mis relatos están escritos al lado de otras, arropada por la escucha de otras”
Patricia Reguero Ríos, redactora de El Salto, presenta ‘Todo lo que pasó el día que me mordió mi hija’ (La Imprenta, 2025), un conjunto de relatos que desde lo individual apelan a lo colectivo y que se devoran con una mezcla entre ansiedad y placer.
LGTBIAQ+
Mana Muscarsel
“La amistad da más juego para salir de la lógica de la familia porque tiene menos reglas"
La autora y psicóloga argentina pone en valor la amistad frente a los modelos relacionales centrados en la pareja y la familia. Tampoco le interesa la familia elegida: “Marca una línea muy clara entre lo que pertenece y lo que no”.
Barcelona
El reciclaje invisible: la relación entre la chatarra y la ciudad de Barcelona
La red de reciclaje en Barcelona es de una complejidad casi hermética, más aún si hablamos de los recicladores informales, más conocidos como chatarreros. Salimos a la calle a entender una economía sumergida que está a la vista de todos.
Comentarios

Para comentar en este artículo tienes que estar registrado. Si ya tienes una cuenta, inicia sesión. Si todavía no la tienes, puedes crear una aquí en dos minutos sin coste ni números de cuenta.

Si eres socio/a puedes comentar sin moderación previa y valorar comentarios. El resto de comentarios son moderados y aprobados por la Redacción de El Salto. Para comentar sin moderación, ¡suscríbete!

Cargando comentarios...