Ecología
A bomba silenciosa do amianto

É ben sabido que o amianto ou asbesto é unha das substancias con maior potencial canceríxeno que se coñecen, e que por iso está prohibido en boa parte do mundo. Tamén sabemos que se instalou masivamente en España, como noutros países, durante décadas (desde os anos corenta), que foi limitada nos anos 80 e finalmente prohibida no ano 2001. Así, a maioría das edificacións construídas nos vinte anos que van de mediados dos sesenta até mediados dos oitenta, conteñen amianto. Isto é, edificacións urbanas ou rurais, tanto nunha escola ou nun edificio na vila coma un hospital da cidade ou en calquera pendello ou tellado das nosas aldeas.

Tamén é ben coñecida a loita en todo o mundo de numerosos colectivos profesionais que se viron afectados durante a súa vida laboral por usaren este material de maneira descontrolada e que moitos anos despois desenvolveron diversas patoloxías graves, entre elas o mortal mesotelioma pleural, un tipo de tumor maligno cuxa única causa practicamente é este material. As autoridades sanitarias mundiais recoñeceron xa en 1977 que non existe ningún limiar de exposición segura. En teoría abondaría unha soa microfibra de asbesto inhalada para producir, potencialmente, un mesotelioma, que normalmente non se faría patente até pasados 20 ou 30 anos da exposición. Así que milleiros de traballadores expostos durante boa parte da súa vida laboral ás fibras que desprende este peculiar mineral ignífugo levan anos en longas e moi duras loitas legais en diversos países contra as empresas fabricantes ou contra as empresas nas que traballaron (estaleiros, ferrocarrís, construción...). Loitas que traxicamente deron froitos demasiado tarde para moitos deles, que morreron a causa da exposición laboral ao amianto antes de poderen recibir indemnizacións ou veren os responsables na cadea.

En Galiza coñecemos ben os casos dos estaleiros de Ferrol ou de RENFE/ADIF, onde aínda hoxe segue a aparecer amianto instalado hai anos. As cifras que se manexan de mortes en todo o mundo a causa do emprego deste mineral son de varios millóns; así é que Paco Puche, un dos activistas que máis ten pescudado e publicado sobre o asunto en España adoita falar de “epidemia” e dun auténtico “xenocido impune” do que se lucraron empresas e propietarios con nomes e apelidos coñecidos, como Stephan Schmidheiny ou a Banca March, principal accionista da empresa Uralita nos anos 70, coa cooperación necesaria das autoridades estatais.

O amianto supón un ‘xenocidio’ realizado por empresas que contaron coa cooperación do Estado

O que xa non é tan coñecido é que, ademais dos problemas de saúde laboral derivados do antigo uso deste material en determinados sectores, asemade dos casos localizados en diversos países de poboacións enteiras situadas en lugares cunha presenza moi elevada de amianto no ambiente, o amianto segue moi presente en tellados, depósitos e canalizacións de auga en calquera punto do país. Isto supón unha ameaza sanitaria de primeira orde que afecta á inmensa maioría da poboación, pois non só a rotura ou fragmentación de calquera destas pranchas, a demolición dun edificio que as conteña na nosa veciñanza, unha vertedura ilegal nun camiño ou a disolución das fibras na auga da traída, un perigo aínda pouco recoñecido, exponnos a calquera de nós a un dos tipos de cancro máis terribles.

Mais o que moi pouca xente sabe é que, aínda por riba, todas estas toneladas de amianto que nos arrodean están converténdose en ilegais. Isto é debido a que foron instaladas na súa maioría entre os anos 1970 e 1980 e a súa vida útil é duns 35 anos, e polo tanto venceron entre 2005-2020. Ben, pois a lexislación sobre a materia indica que ao final desta vida útil deben ser obrigatoriamente retiradas (Orde de 7 de decembro de 2001: “O uso de produtos que conteñan as fibras de amianto mencionadas (...) que xa estaban instalados ou en servizo (...) seguirá estando permitido ata a súa eliminación ou a fin da súa vida útil.”), e de non facelo podería teoricamente expor ás persoas, empresas ou administracións propietarias a multas.

Con todo, non parece existir aínda un réxime sancionador para estes casos concretos, e non coñecemos polo momento casos nos que se faga efectivo por manter instalado o amianto tras rematar a súa vida útil; as multas polo amianto, de contías moi elevadas, adoitan ser por retiradas sen permiso e por verteduras ilegais. Esta norma parece razoable, dado que un elemento de fibrocemento que rematou a súa vida útil aumenta o seu risco de deterioro e desprendemento de fibras carcinoxénicas. Pero as consecuencias legais e económicas, sobre todo para os particulares, supoñen unha auténtica bomba legal e económica, que chega ademais nun momento histórico de crise terminal, acelerada pola pandemia do novo coronavirus.

Saber Sustentar

Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

Manuel Casal Lodeiro

Decrecimiento

Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

Manuel Casal Lodeiro

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

A maioría das uralitas instaladas no país están xa fóra do seu prazo de vida útil, e polo tanto son ilegais

Non faltan voces que ante esta situación, diante desta xigantesca ameaza á nosa saúde e á nosa economía, piden que sexa o Estado quen se faga cargo do custo e das operacións de retirada segura deste amianto caducado e polo tanto dobremente perigoso. O fundamento xurídico e moral desta demanda estaría en que foi o Estado español durante a ditadura quen deu autorización á importación, fabricación e instalación deste material, co descoñecemento absoluto da poboación do perigo que implicaba e de que décadas despois suporía unha carga económica moi importante, xa que as empresas autorizadas a retiralo coas medidas obrigadas por lei non son precisamente baratas. E o Estado español actual, ao non se realizar no seu día unha ruptura democrática co Estado franquista, é a efectos legais responsable das accións daquel.

A mobilización non só dos colectivos de traballadores senón tamén da veciñanza organizada está a obrigar a diversas administracións locais a mover peza. Porén, tan só algunha administración autonómica, como é o caso pioneiro da Comunidade Foral Navarra, ten un plan en marcha para dar cumprimento á normativa europea que recomenda a completa eliminación do amianto no prazo de tempo máis breve posible. En Galiza cabe logo preguntarse: canto tardará en chegar unha lei integral do amianto ou un plan público coma o navarro que nos libere da carga medioambiental, sanitaria e económica que supoñen millóns de toneladas de uralitas aínda presentes no país, que xa remataron o seu prazo de vida útil e legal, e que comezaron un perigoso proceso de deterioro e fragmentación no aire que respiramos acotío.