Medio rural
Uxía Iglesias: “As ‘Aldeas galas’ son realidades que resisten”

No século XXI a canción dedicada ao Monte Viso podería mudar a súa letra para andar cos tempos. De “Unha mañá fun ao Viso, xunto a ribeira do Sar” por “Unha mañá fun ao Viso, a ribeira de Fontiñas e a AP-9, detrás o Gaiás e o estadio Vero Boquete-San Lázaro”. A xornalista Uxía Iglesias (Xanceda, 1997) retratou no seu Traballo de Fin de Grao o día a día dun lugar onde as vacas pacen ao carón da autopista. Na web do seu proxecto “Aldeas Galas” pódense escoitar as testemuñas de José Antonio, Marisol, Rocío e Jesús, quen narran como é vivir nesta periferia entre o urbano e o rural.

O proxecto de Aldeas Galas é tamén o teu Traballo de Fin de Grao en Xornalismo, como xorde a idea?
Son do rural, de Xanceda, é unha realidade da que sempre parto para traballar. Quería que no meu TFG fose así e unha das miñas ideas partía da interacción entre o rural e o urbano. O meu profesor de Historia, Daniel Danero, tratara o tema nalgunha investigación. A idea “Aldeas galas” non foi miña, senón dun veciño do Viso. Falando con el repetíame seguido “eu sempre digo que o Viso é unha aldea gala”. Eu coñecía Astérix e Obélix, mais non manexaba ese concepto. Cando cheguei a casa e procurei “aldeas galas” dinme de conta de que recollía a idea chave do meu traballo: son realidades que resisten.

Esta curiosidade parte das súas aulas ou é unha realidade que chamara a túa atención ao coñecela en Compostela?
Eses espazos sempre me chamaron a atención. Paréceme que son interesantes por ese choque de dous mundos. Chamábame a atención que ao carón duns edificios pastasen unhas vacas, o estilo de vida que se pode dar nestes lugares. Quería saber se esas interaccións son amigables, respectuosas, ou se se xeraba un conflito.

“O Viso está moi afogado por todas as estruturas urbanas que o rodean

En Santiago hai varios lugares onde se da esta convivencia, por que o Viso?
Foi miña irmá quen me falou do lugar do Viso. É un lugar que responde a aquilo que eu investigaba. Detrás da páxina web do proxecto hai todo un marco teórico. Vin que o Viso está moi afogado por todas as estruturas urbanas que o rodean: a AP-9, a Cidade da Cultura, a propia Santiago co barrio de Fontiñas, o estadio de Vero Boquete-San Lázaro ou o Multiusos Fontes do Sar. Parecíame un arquetipo daquilo que eu quería analizar. O tempo non me permitía retratar outras aldeas da mesma forma que o fixen no Viso, por iso creei unha canle de Instagram na que comparto imaxes de outros lugares parecidos. Quería ampliar as miras do proxecto, amosar que esta realidade espállase por todo o país e que aldeas hainas ao pé de calquera cidade galega.

Como presentas a túa investigación á veciñanza?
Contacteina a través da asociación veciñal, coa axuda do seu presidente Xurxo Salgado. Concertamos unha primeira reunión e a xente respondeu moi ben. Comecei a contactar con veciños e veciñas do lugar e fixen varias entrevistas, entre as que escollín perfís que daban diversidade ao documental.

Que papel cumpre a asociación veciñal do lugar?
No lugar está moi xeralizada a idea de que o Viso está esquecido, apartado. Lembro que me chamara a atención cando unha entrevistada me comentaba que o Viso “é unha aldea remota”, estando ao pé de Santiago. Todos os servizos, como a recollida de lixo, tarda máis que na propia Santiago. Intentan facerse oco nos medios de comunicación e na política local. Ademais levan tempo loitando polas ampliacións da AP-9, as expropiacions. Hoxef aise moi complicado comunicarse cos terreos que están ao outro lado da autopista e iso dificulta os labores agrícolas e gandeiros. A maiores canalizaron as augas de tal forma que cando chove moito o Viso inúndase. A asociación é a que trata de chamar a atención disto.

“Historicamente os lugares da periferia de Santiago funcionaban como produtoras para a cidade

Nas entrevistas Santiago é mencionada coma “o pueblo”. Como é a relación coa urbe?
A maior parte das persoas traballan en Santiago ou preto da cidade, tamén fan vida social “no pueblo”. Chamoume a atención que a xente do Viso vai á praza de Abastos facer a compra. Historicamente os lugares da periferia de Santiago, como o Viso, funcionaban como produtoras para a cidade. Agora as hortas e a gandaría son de autoconsumo, pero esa relación segue aí.

“Hai unha resistencia e unha defensa da vida nun entorno coma o Viso

Facendo unha comparativa dos ritmos de vida do Viso e Xanceda, de que xeito percibes que inflúe o día a día da cidade na súa periferia?

Inflúe moito, teñen todos os servizos a un paso o cal é moi positivo. Onde eu vivo teño que desprazarme máis para ir ao supermercado, por exemplo. O que non ven tan positivo son todas esas estruturas que se foron construíndo ao seu redo, que lles impide un desenvolvemento normal da súa actividade gandeira. Tamén as expropiacións que supuxeron a Cidade da Cultura ou a AP-9. De aí si parten conflitos. Hai unha resistencia, por parte dalgunhas persoas máis consciente que outras, e unha defensa da vida nun entorno coma o Viso.

Volvendo ao proceso de recollida de historias, como foi poñer ás veciñas fronte a cámara?
Era a primeira vez que eu soa me enfrontaba a un proxecto así. Fixen unha serie de entrevistas con gravadora, das cales seleccionei catro perfís, as catro persoas que se poden escoitar na páxina web. Concertei con eles e elas un día nos que gravei de novo unha entrevista e varios planos para amosar como é o seu día a día na contorna que habitan. A nivel visual este traballo permitíame moito xogo coas imaxes. O único problema que tiven foi cunha das entrevistadas, unha muller que cando viu a cámara diante non foi quen de falar. Finalmente tiven que entrevistar ao seu marido. Coas entrevistas procuraba diversidade de discursos, visións diferentes. Marisol Andrade fala das súas lembranzas de nova, cando percorría a cidade vendendo o leite. Ten unha visión máis positiva da autopista, tamén porque vive máis afastada dela. Jesús Vieites considera que o futuro do Viso pasa en que se urbanice, que tamén é unha visión que existe! Aínda que creo que o di con certa pena, pensa que o futuro está na apertura de fábricas que dean traballo á xente. Rocío e José Antonio son persoas novas e teñen unha visión máis crítica de como vai mudando a forma de habitar espazos coma o Viso.

Cando decides facer este retrato dun espazo rurubano atópaste coa preocupación de non retratalo de forma idealizada ou folclorizante?
Intentaba fuxir precisamente diso e creo que a selección da música axudoume. De primeiras probei a engadir música tradicional, mais vía que non me cadraba ben, que non me gustaba o resultado. E penso que era porque continuaba a fixar ese tópico que liga rural a gaita e pandeireta. Entón acudín a Mercedes Peón, que mestura eses ritmos de xota ou muiñeira con sons totalmente alleos á nosa música tradicional. Unha mestura que cadraba totalmente con esoutra que eu trataba no meu traballo.

“Hai que poñer o foco naquelas realidades nas que os medios tradicionais non se fixan

Apostas por un proxecto xornalístico que require tempo e presenza, que reflexións tiras desta filosofía de traballo?
Gústame ter tempo para afondar naquilo sobre o que investigo, para achegarme a unha realidade, coñecela ben e a partir de aí ensinala. Creo que é a maneira de traballar máis axeitada. Penso que hai que poñer o foco naquelas realidades nas que os medios tradicionais non se fixan. Realidades e identidades locais que están aí, que son importantes para o país, pero que non se tratan. Este último curso unha amiga remitía a unha xornalista de El Progreso, Marta Veiga, que define este xornalismo como “xornalismo de corredoiras”. Gústame moito ese concepto.