Decrecimiento
A proposta decrecentista da CUP para Catalunya

No mundo ecoloxista é amplamente coñecida a postura de moitos líderes políticos, que, malia ser máis ou menos conscientes de que o cul-de-sac civilizatorio no que nos atopamos requiriría políticas a prol dun decrecemento organizado e xusto da esfera económica, argúen en defensa do seu mantemento dunha política dirixida a aumentar permanentemente os valores do Produto Interior Bruto que a xente non aceptaría este tipo de políticas e que os condenaría ao esborramento electoral: sería o denominado efecto Carter, en lembranza da derrota electoral daquel presidente estadounidense poucos anos despois dun discurso televisado acerca da necesidade do sacrificio en aras da sustentabilidade, que poucos políticos hoxe en día se atreverían a dar. Porén, hai unha forza política no Estado español (con presenza no Congreso dos Deputados e no Parlament catalán e con centos de concelleiros) que leva anos camiñando nunha dirección ben diferente: a de incluír nos seus programas electorais aquilo que recoñecen no debate interno e coa comunidade científica e activista a prol da necesidade de pensar economías alén do crecemento.

Trátase da CUP, que acaba de presentar un programa para a súa candidatura conxunta co Guanyem Catalunya de Dolors Sabater, que inclúe expresamente propostas tan nidiamente decrecentistas, dentro do seu apartado de “Transición Ecosocial” como “Promover o decrecemento da esfera material da economía, é dicir, a redución do consumo de materia e enerxía en termos absolutos e especialmente o das clases dominantes, para unha redistribución efectiva da riqueza” (p. 64). É salientable que non sitúan o obxectivo na famosa mellora da eficiencia e na instalación de enerxías renovables, lugar común tecnooptimista noutros partidos políticos, que na práctica resultan inútiles nun sistema capitalista onde é imposible eludir o efecto rebote —ou paradoxo de Jevons— a anular calquera mellora da eficiencia e onde simplemente se suma a electricidade de orixe solar ou eólica a un consumo enerxético total sempre á alza, arrastrado pola teima dos gobernos en acadar incrementos permanentes no PIB. Se o obxectivo, pola contra, é claramente reducir o consumo, todas as políticas definiríanse en función del, obrigando por exemplo a unha “nacionalización do sector enerxético”, como expuxo no primeiro día da campaña electoral a candidata Sabater, ex-alcaldesa de Badalona, como condición para entrar a CUP-Guanyem nun futuro goberno independentista tras as eleccións do 14 de febreiro. E con enquisas outorgándolles de novo unha representación ao redor dos 10 asentos, como tiveron hai dúas lexislaturas, semella unha posibilidade non desbotable. É dicir, unha forza política con opcións de ter responsabilidades de goberno, está a propor políticas de Decrecemento organizado e democrático, en contra dos temores expresados habitualmente por forzas da esquerda española e tamén da galega.

O programa da CUP defende unha Transición Ecosocial baseada no decrecemento enerxético e material da economía

Se continuamos lendo no programa electoral da CUP veremos novas referencias ao decreixement: “consideramos que temos que avanzar cara a un modelo territorial non extractivo, equilibrado e eficiente en todos os aspectos, compatible coas políticas de decrecemento da esfera material da economía que a actual planificación territorial e urbanística dos Países Cataláns non garante nin fomenta” (p. 65), “promoveremos actuacións de decrecemento urbano e desurbanización cando fosen precisas para corrixir disfuncionalidades no territorio” (p. 67), “garantiremos os dereitos ambientais das xeracións futuras e reverteremos a crise ecolóxica global fomentando o decrecemento do consumo enerxético e material” (p. 74, onde tamén apostan pola “soberanía enerxética e alimentaria”). No apartado de “Modelo e Transición Enerxéticos” (p. 82) volvemos apreciar que claramente apostan por unha xestión pública da demanda enerxética para asegurar ese decrecemento e recoñecen que estamos ás portas dunha crise enerxética (nisto tamén son pioneiros) que vai obrigar a este tipo de medidas: “Para facer fronte á crise enerxética que vén, apostamos por un novo modelo enerxético baseado no decrecemento enerxético social, as enerxías renovables e o aforro enerxético e de respecto ao medio ambiente, coa planificación e participación activa e directa da cidadanía, tanto no deseño coma na implantación. Por isto, estabeleceremos un Pacto Nacional para a Transición Enerxética de Cataluña e impulsaremos unha futura Lei de Transición Enerxética, cos obxectivos de planificar, regular e estabelecer os límites da demanda enerxética en todos os sectores económicos”.

Por poñer isto en contraste con outras candidaturas de esquerda, podemos citar a proposta de En Comú-Podem: “Non utilizar o crecemento do PIB como medida do progreso económico e social” (p. 31), e en consonancia con este paso non mencionan os comúns o habitual obxectivo económico de crecemento aínda que tan só apostan expresamente polo decrecemento en sectores moi concretos coma o turístico e mais o urbanístico, pasos sen dúbida na boa dirección, pero demasiado tépedos e insuficientes para a gravidade da situación civilizatoria e ecolóxica. O PSC sitúase aínda máis atrás, ancorado na ortodoxia dos obsoletos obxectivos de “crecemento sostible”, agora tinxido de “verde”, “inclusivo” e “resiliente”: “O crecemento económico é preciso, aínda que non suficiente para o progreso da cidadanía”, afirma o seu programa (p. 10), o cal pretenden compatibilizar cunha “transición enerxética descarbonizada, renovable e xusta, economicamente próspera e medioambiental e demograficamente sostible”, nada menos (p. 108). Semella que as reflexións dos seus correlixionarios franceses acerca de que o desacomplamento do PIB respecto ao consumo de enerxía é en realidade un mito, aínda non atravesaron os Pireneos. En canto a ERC, tamén manteñen no seu programa as habituais mencións ao obxectivo político do “crecemento económico”, aínda que se cadra dunha maneira menos explícita ca no caso do PSC, pero sen saíren un ápice da ortodoxia tecnoutópica: “O progreso tecnolóxico é un dos aspectos determinantes do crecemento económico a longo prazo” (p. 12). Así pois, se atendemos ao que propoñen nos seus programas, a esquerda con presenza parlamentaria en Cataluña situaríase na actualidade, seguindo un eixo desde o máis claro crecentismo até o decrecentismo declarado, deste xeito: PSC-ERC-EnComúPodem-CUP.

En Comú-Podem tamén propón desbancar o PIB como guía de política económica. En Euskal Herria, Bildu leva anos transitando cara ao Decrecentismo e nos parlamentos francés e británico debátese xa con naturalidade sobre a cuestión.

Precisamente foi co líder de ERC Oriol Junqueras (daquela vicepresident da Generalitat, e máis tarde condenado pola Xustiza española polo seu papel no Procés) con quen o deputado da CUP Sergi Saladié mantivo en 2017 un primeiro debate ao redor do decrecemento no parlamento catalán, que ficou eclipsado polo famoso referendo pola independencia celebrado apenas un par de semanas despois. Se tras o vindeiro 14 de febreiro ERC encabeza un novo goberno independentista en Catalunya e a CUP ten a posibilidade, como algúns apuntan, de ser a chave para a formación dese goberno, probablemente veremos a continuación daquel debate, cunhas posicións decrencentistas aínda máis afianzadas no seo da organización soberanista, anticapitalista e ecofeminista despois das súas últimas asembleas centradas na cuestión ecolóxica nas que o sector decrecentista parece que acadou notables avances, que agora se verían reflectidos no programa co que concorren ao Parlament.

Sen dúbida, ese escenario axudaría a que o debate se abrise por fin tamén a nivel do Parlamento español e do galego, seguindo ao vasco e mais ao navarro, onde tamén se comezou a escoitar nestes últimos anos falar da necesidade de decrecer, grazas a Podemos pero sobre todo a EH Bildu, sendo salientables as defensas pioneiras realizadas polo seu representante Dani Maeztu en 2011 e 2013 no parlamento de Vitoria-Gasteiz: “Para nós a única opción é o decrecemento”. Tamén compareceron diante de comisións parlamentares en Euskadi, Navarra ou Catalunya sobranceiros expertos con argumentos a prol do decrecemento, como Antonio Turiel, Jordi Solé, Antonio Aretxabala ou Pedro Prieto. Estes debates pioneiros nalgúns parlamentos autonómicos seguen a estela aberta por Francia, país no que xa virou un tema relativamente habitual no debate da Asemblea Nacional, e mais polo Reino Unido, onde existe mesmo unha comisión permanente que leva varios anos a estudar a cuestión dos límites ao crecemento. No parlamento galego non tiveron éxito os intentos para crear unha comisión similar, e semella difícil que tras perder o seu escano o único parlamentario recoñecidamente decrecentista que houbo (Antón Sánchez, de AGE, despois En Marea) se vaia dar na actual lexislatura este debate, tendo en conta tamén que o único soberanismo que ten representación parlamentar no Hórreo seguía vogando no programa electoral para as eleccións galegas do ano pasado por “estimular o crecemento económico”, algo nas antípodas do decrecentismo que se abre paso no soberanismo de esquerdas catalán. E será que vai sendo hora de ollar de novo cara a Catalunya?