Crisis climática
Nihilismo contra o colapso civilizatorio

2019 é o ano no que o caos climático deixou de ser unha realidade denunciada dende as marxes para pasar a facer parte do discurso oficial. As institucións xa falan dunha situación de emerxencia, de grave mudanza climática e da previsíbel extinción de moitas especies animais (quizais tamén da nosa?). Unha parte do gran problema da nosa especie (da crise enerxética case que non se fala) comezou a ocupar espazos sobranceiros do discurso oficial nos organismos políticos e nos medios de comunicación de masas.

Saber Sustentar

Pactar co lume: a proposta do ‘Green New Deal’

Manuel Casal Lodeiro

Decrecimiento

Pactar co lume: a proposta do ‘Green New Deal’

Manuel Casal Lodeiro

‘¿Qué hacer en caso de incendio?’ ofrece unha introdución a este programa político para o público español

Eses discursos conclúen achegando solucións resesas ou simplemente cosméticas que semella que poden arranxar o problema pero, ao tempo, procuran non alterar a tranquilidade das persoas ás que van dirixidas (as occidentais enriquecidas que temos tempo de escoitar o que os medios e as políticas din). Deste xeito, no canto de solucións valentes xorde o Novo Pacto Verde, a opción polas enerxías renovábeis, o fomento do desenvolvemento sostíbel e mesmo se seguen a escoitar voces que defenden o "uso limpo do carbón"... As institucións hexemónicas non poden dar outras solucións ao colapso da civilización industrial porque parten dunha concepción pechada da realidade na que só son imaxinábeis pequenos parches. Son fillas do sistema que está a causar o propio colapso e, de sinalaren as causas, recoñecerían a responsabilidade de seu. O verdadeiro desafío é cultural: estamos obrigadas a cambiar a nosa concepción do mundo xa que só superando esa concepción hexemónica da realidade poden xurdir as alternativas.

O verdadeiro desafío é cultural: estamos obrigadas a cambiar a nosa concepción do mundo xa que só superando esa concepción hexemónica da realidade poden xurdir as alternativas.

O filósofo Brais Arribas dedica á mudanza do paradigma no que fundar as ditas solucións valentes unha gran parte do seu ensaio Vir a menos. Crítica da razón nihilista (Axóuxere, 2019). O Arribas alza contra o pensamento hexemónico un "pensamento feble", como único alicerce posíbel dunha nova civilización que acade a supervivencia da meirande parte dos seres humanos. Para encadrar a súa tese rehabilita a noción do nihilismo entendido como "unha vía positiva que é recomendable percorrer, ou polo menos tomar en consideración con detemento, xa que permite dotarnos dunha penetrante carga teórica susceptible de ser usada para dar respostas e ofrecer alternativas factibles a algúns dos máis urxentes problemas que definen o noso tempo"; un nihilismo que non define usando as súas acepcións máis comúns senón como "un pensamento humilde e modesto, pois non se pretende converter nunha verdade indiscutible, nun dogma de fe [...] senón nunha racionalidade débil [...] que xoga e se afianza co estímulo da novidade [...] experimentando alén dos principios ríxidos da finalidade, da produtividade ou do rendemento".

O filósofo sostén que a causa principal da actual situación é a concepción da realidade predominante que describe (no seu ensaio usa unha certeira linguaxe filosófica) como unha "racionalidade hexemónica, positivista, historicista, e desenvolventista" que se caracteriza, entre outros trazos, polos seguintes: a cousificación e obxectivización da realidade, que se atopa toda ao dispor do ser humano; a confianza total na racionalidade positiva como xeito de alcanzar o coñecemento; a concepción da subxectividade como unha entidade orixe da sociedade e independizada da natureza e do marco social; o antropocentrismo e o colonialismo eurocéntrico; o dogma do crecemento económico ilimitado.

Una concepción da realidade que ao basearse na existencia da Verdade, o Rigor, a Obxectividade, o Progreso e a Liberdade (todas elas grafadas así con maiúsculas) debe eliminar calquera falla no plan da evolución imparábel até a perfección absoluta do ser humano.

A existencia dun pensamento hexemónico forte fainos caer no erro de intentar armar un outro pensamento forte para substituílo; cando non hai nada que reforce máis unha estrutura que outra que "simplemente" pretenda substituíla. Precisamente a debilidade da concepción da realidade hexemónica se atopa na súa granítica rixidez. O seu amor pola Verdade pode ser o seu punto débil e, paradoxalmente, a flexibilidade (a "debilidade") defendida polo Arribas é a gran fortaleza da súa proposta, xa que o rexeitamento de calquera dogma permite a mudanza. A máxima "Deixar ser ao ser", que se atopa no seo do nihilismo que nos propón, que lembra ao "Deixar(se) vivir" do Agustín García Calvo, impide calquera dogmatismo, calquera autoridade e facilita a súa supervivencia.

Cómpre colocar ao ser humano fóra da centralidade do taboleiro: unha situación de maior proximidade co resto das formas de vida que constitúen a esfera medioambiental.

O Arribas leva a súa teoría ao campo do caos climático: "a batalla non se libra só a nivel económico ou político senón tamén no terreo da filosofía, dado que, [...] tanto o modo de produción como a estrutura xurídico-normativa que o lexitima, sostéñense sobre unha serie e principios e ideas". As consecuencias deses principios son ben coñecidas: o ser humano é concibido como o dono da natureza e a realidade toda á que somete a súa vontade; o dogma do crecemento non se pode discutir; reina a fe na ciencia e na técnica como solución de todos os problemas e a absoluta preeminencia da vontade de determinados individuos sobre o conxunto da sociedade.

O "pensamento débil" aplicado ao ser humano remata co antropocentrismo e colócanos as persoas fóra da "centralidade do taboleiro, ou polo menos [...] nunha situación de maior proximidade co resto das formas de vida que constitúen a esfera medioambiental". Deste principio o Arribas tira unha serie de regras que toma do movemento decrecentista para a nova sociedade da supervivencia.

A radicalidade (o choque frontal coas Verdades establecidas) vai determinar a dificultade de espallar esta concepción nihilista da realidade entre unha meirande parte da poboación que, sen dúbida, a vai rexeitar pola súa inseguridade e incerteza.

Hai unha outra solución posíbel? A proposta filosófica do Arribas é unha achega valente e fonda de mudanza total para a supervivencia que merece ser espallada: do debate, da conversa ao redor dela van agromar as solucións parciais e provisionais que nos farán ir (sobre)vivindo e resistindo nestes tempos de colapso e preparando un mañá mellor para a meirande parte da humanidade.