Medio rural
Habitar o rural en compañía: os xeitos de compartir o espazo e a vida cos animais

Se algo se aprende de vivir no rural é que non estamos —nin podemos estar— sós.

Xa sexa para baixar á cidade ou para segar unha finca de herba nunha tarde asollada, precisamos da axuda da veciñanza. Mais o sentido de comunidade non é só unha cuestión de relacións sociais entre persoas. Tamén os animais ensinan, acompañan e axudan a vivir. Son personaxes fundamentais da vida no campo en todos os aspectos da mesma. Porque requirimos a axuda dun can para coidar o gando, pero tamén para que nos fagamos compañía un a outro. E non só iso. A veces créanse relacións interdependentes aínda sen sabelo sequera: precisamos da axuda dos gatos e raposas para erradicar ás pragas de ratos e teipas; das arañas e morcegos, para controlar a poboación de insectos... 

A relación cos animais nas contornas rurais é diferente que a que se dá nas urbes. Mentres que nas cidades parecera que os animais se dividen entre os domesticados e os salvaxes; os que podes chamar teus e os que non queres ter dentro da túa casa, no campo o encontro continuo con animais xera outros xeitos de relación e comprensión das outras especies. 

A extrema humanización dos animais de compañía, por exemplo, algo tan común de ver nas rúas das cidades, xera simpatía ou risa nas conversas da miña veciñanza, mais nunca é, nin creo que sexa, unha práctica. 

Penso que o feito de compartir os espazos é un dos moitos determinantes do tipo de vínculos que se poden establecer. Aínda coa inxustificable invasión humana aos seus hábitats, os animais teñen certa liberdade de movemento polos espazos. Por sorte, aínda é posible atoparse cunha raposa cando se sae correr pola mañá, ou cun cervo cando se pasea polo monte.

Cando acababa de chegar á aldea e marchaba tarde da casa dalgunha veciña, sempre me preguntaba se non tiña medo. Eu, que vivín nunha cidade cun alto índice de delincuencia, sorprendinme e dixen que non. Cando marchei a casa un pouco máis tarde entendín: cando se camiña pola noite na aldea, non se pode ver nada alén de dous metros. Non se ten medo de atoparse con algunha persoa, cun atracador, senón cun “porco bravo”.

Porque a presenza dos animais está sempre alí a onde se vaia, en todo o que se fai. Tes que protexer o millo das aves, as galiñas dos seus depredadores, as patacas dos ratos... Mais esa procura por separar os espazos só evidencia o xuntos que vivimos. Detrás deses actos de protección, hai unha serie de coñecementos empíricos inestimables sobre o comportamento, a dieta ou a expresión corporal dos animais, que foron transmitidos de xeración en xeración grazas ao habitar en común milenario.

É dende esa experiencia como se pode saber se algunha vaca se atopa mal só con ver o xeito no que camiña. A vida cos animais desenrola unha sensibilidade particular que chega ata o propio corpo e se manifesta na forma na que falamos e nos movemos ao redor de cada animal. Nunca antes vin a alguén coma o meu veciño Alfonso, quen ten un xeito de camiñar entre os animais tan relaxado e coidadoso, que ningún gato, galiña ou ‘cabrito’ corre cando percibe a súa presenza. Mais eu, aínda tratando de non facer nin ruído nin movementos bruscos, non logro facer que as ovellas non saian correndo cada vez que me achego. Aprender a mover o corpo para convivir cos animais é unha danza e, como tal, require de práctica e experiencia. 

Nese sentido, paréceme natural que nunha vida chea destes encontros e desencontros entre persoas e outras especies, os animais formen parte dos relatos da cultura rural. 

A vida no campo se ordena pouco polo calendario. Todos os días da semana —excepto o domingo xa que non se traballa— son iguais. A xente guía as súas tarefas pola lúa, estacións, climas, brotes de árbores e flores... pero tamén polos comportamentos e coincidencias cos animais. Fai uns meses, xusto antes de que empezara o confinamento, a miña veciña Carmen calou de súpeto en medio dunha conversa. “Escoita”, dixo. Eu non escoitaba nada. “É o cuco. Nesta tempada se casan os cucos, se xuntan. Quere dicir que xa está a chegar a primavera”. 

Mais tamén hai especies que se fan presentes nos relatos pola súa ausencia. “Hai moito que deixei de ver vagalumes, cando era unha rapaza había dabondo aquí no eido”, contábame a outra noite unha veciña. Ás veces as historias anuncian un cambio, un problema ambiental e o paso do tempo. 

Alén de todo isto, a complexa relación que se entala no rural cos animais pode espertar a capacidade que temos todas as persoas de sentir empatía incluso con aquilo que nos impón respecto, que nos resulta alleo. Para min, isto é a base de toda a vida en común, o xerme de unha coexistencia harmónica. 

A vida no monte tenme ensinado con claridade que nos necesitamos os uns aos outros. Para coidarnos, respectarnos e acompañarnos nesta viaxe.