Economía
Mentiras sobre o peche da térmica das Pontes

O anuncio do peche da central térmica das Pontes, propiedade de ENDESA, disparou nas últimas semanas no país un debate no que se escoitan certas afirmacións que non por máis repetidas e mesmo asumidas transversalmente por todo o arco político, sindical e mesmo social, non deixan de ser mentira. Ou, cando menos, falsidades, pois non podemos presumir a intención de enganar, desde logo non en todos os actores implicados na súa difusión. Analizaremos neste texto varias delas.

Primeira

Galiza (e, especialmente, as localidades das Pontes e veciñas) precisa a continuidade da central das Pontes. Falso. Aínda que é certo que a actividade da central veu fornecendo dun emprego directo e indirecto importante na bisbarra, non deixa de ser unha industria, unha empresa máis... non a única posible. Tal e como antes da central existían outras actividades económicas básicas para a zona, despois dela han existir outras. Nos procesos de industrialización, reconversión e desindustrialización as fontes de emprego e de ingresos mudan, evolucionan nunha dirección ou noutra. Non se pode pretender que un sector económico sexa eterno... polo menos non un que depende de recursos fósiles. Teimar en que só ENDESA e só con esta central pode ofrecer medios de vida á poboación local é pechar os ollos a outras posibilidades económicas, e autolimitar dun xeito inxustificado o debate social. E, desde logo, teimar en manter unha actividade de queima de carbón que serve para abastecer necesidades alleas ao país, como algúns se atreven a propor (mesmo cun discurso épico: "Defenderemos as centrais térmicas ata as últimas consecuencias. Galicia non se rende!", proclamou no Parlamento o conselleiro Conde), unha irresponsabilidade que agravaría a mudanza climática simplemente en troco de pospoñer durante un tempo o seu peche por esgotamento do carbón ou do petróleo que serve para nolo traer do outro cabo do mundo.

Non hai ningunha razón para que a alternativa á central térmica das Pontes teña que ser necesariamente unha alternativa de tipo industrial.

Segunda

Se pecha a central, é preciso reindustrializar, é dicir, instalar outras industrias. Falso. Como indicabamos antes, non é que sexa falso que a única actividade económica posible na zona sexa a xeración de electricidade mediante a queima dun tipo ou doutro de combustible, senón que nin tan sequera ten necesariamente que ser un tipo de actividade industrial. O noso país mantivo a súa poboación cun nivel moi baixo de industrialización até épocas historicamente moi recentes, e dado o proceso de declive enerxético no que estamos inmersos non soamente nós senón todo o planeta, terá que volver ser así nun prazo máis longo ou máis curto. Xa que logo, se o camiño da rerruralización e reagrarización do país, baseada nesas riquezas que a xeración de Castelao soubo ver tan ben (terra, montes, rías, mar), é inevitable, fariamos mellor en ilo asumindo canto antes e comezar a derivar planificadamente a man de obra excedente das industrias que vaian pechando, cara a esa nova-vella economía, coas axudas ou subsidios que foren precisos, mesmo dentro do sector público ou comunitario. Ademais, esa reconversión económica e laboral, pode e debe facerse no sentido de abandonar traballos que contribúen ao colapso ecolóxico (un de cuxos expoñentes máis claros é a mudanza climática) e trocalos por traballos que axuden a reparar o dano feito pola Era Industrial, e a incrementar a resiliencia local (maximizando a soberanía alimentar, por exemplo) tanto desta bisbarra como do conxunto do país. É comprensible que unha mudanza tan profunda levante todo tipo de temores pola súa dificultade e porque habería que facelo en pouco tempo, pero a alternativa de continuar como até o de agora é sinxelamente inviable desde o punto de vista ambiental, xeolóxico, termodinámico e mesmo económico.

Terceira

Se pecha a central, Galiza deixará de ser excedentaria en enerxía. Falso. Estas declaracións do presidente Feixó, que amosan unha absoluta ignorancia sobre a realidade do metabolismo enerxético do país, dos seus inputs e outputs, merecería unha fulminante dimisión se as chega a facer no terreo económico, por exemplo, trabucándose ou mentindo intencionadamente acerca do déficit ou superávit monetario da Comunidade Autónoma. Mais o nivel de ignorancia entre a nosa clase política é tal que non consta ningún membro da oposición non xa que lle pedise a dimisión por falsear ese dato, senón que simplemente llo corrixise publicamente; nin tan sequera a ministra de Transición Enerxética diante de quen argumentou tal disparate, e que se supón perfectamente informada da realidade enerxética española e galega. En primeiro lugar, con central das Pontes ou sen ela, Galiza non é excedentaria en enerxía. En segundo lugar, dado que para producir nesta central unha cantidade N de xigawatts de enerxía en forma eléctrica débese queimar unha cantidade M de xigawatts equivalentes de carbón, sendo M>N porque a termodinámica fai que o rendemento da conversión sexa inferior á unidade (35% neste caso), e dado que ese carbón é importado (polo tanto conta no debe do saldo enerxético do país), non soamente non perdemos ningún carácter excedentario inexistente, senón que, pola contra, o peche da central melloraría o saldo enerxético galego, reducindo o seu carácter deficitario! Deixariamos de producir 5.203 GWh/ano de electricidade, que equivalen a 18,7 petajoules, pero aforrariamos importar 56 petajoules de carbón. E se incorporamos aos cálculos a unidade de ciclo combinado da central que queima gas natural, sucede algo semellante.

A afirmación do presidente Feixó de que sen a central Galiza deixaría de ser excedentaria enerxeticamente é un disparate.

Cuarta

Pódese manter a central queimando combustibles alternativos como os croios de oliva. Falso. Na pasada semana partiron quince camións (o 10% da flota que veu alimentando de carbón a central nestes últimos tempos) cara a Jaén buscar croios procedentes da produción aceiteira andaluza, para probar a queimalos na central, mesturados con carbón, como posible medio, disque, de manter a produción de electricidade e a actividade da planta, evitando que se contabilicen as emisións de CO2 que están por tras da decisión do peche da fábrica e das regulamentacións europeas que a empresa pon como razón para a súa non rendibilidade. Trátase do chamado mercado europeo de emisións vixente desde 2005 para penalizar as emisións e que foi moi criticado pola súa escasa eficacia á hora de frear o quecemento global. É dicir, como o carbón xa non nos sae a conta queimalo (conta económica, xa que ambientalmente nunca compensou), imos queimar algún tipo de biomasa que non nos penalicen por usar. Pero aquí hai un par de grandes trampas: a primeira é que non se está a contabilizar (externalízanse novamente as emisións contaminantes) as emisións producidas polo transporte en vehículos de gran tonelaxe con motor de explosión a gasóleo durante os máis de 1800 Km entre As Pontes e Jaén, pola N-VI, en cada viaxe de ida e volta. De feito é continuar coa mesma trampa que até o de agora, pois tampouco se contabiliza o combustible dos barcos que viñan traendo o carbón desde Indonesia. A outra trampa é menos obvia, pero Pedro Prieto (de AEREN) e mais Carlos de Castro (do GEES da Universidade de Valladolid) ilústrannos sobre ela. Estes expertos explican que farían falta tres millóns de toneladas de croios de oliva cada ano para substituír totalmente o aproximadamente millón e medio de toneladas de carbón que viña queimando a central, dado que o poder calorífico do croio de oliva vén sendo a metade có da mestura de carbóns. E un millón e medio se se pretende mesturar ao 50% co carbón. Mais a produción de oliva total en España (o meirande produtor mundial) é de 6,2 millóns de toneladas, das que se obteñen tan só 420 mil toneladas de croios, das que só se comercializan 323.500 Tn. Isto quere dicir que farían falta, nin máis nin menos, dez veces a produción dispoñible total española de croios para alimentar a central. Aínda por riba, isto implicaría, cada ano, un convoi de 120 mil camións de 25 Tn facendo a viaxe Galiza-Andalucía. Como adoita suceder en cuestións de transición enerxética, fica claro que se está a falar sen botar as contas. E sen pensar na contaminación que tamén causa queimar este tipo de alternativas ao carbón.

Nin o croio da oliva nin a biomasa local teñen sentido enerxético nin ambiental como alternativas renovables ao carbón.

Quinta

A alternativa renovable ao carbón é a biomasa. Falso. Malia que é certo que acudir á biomasa forestal galega, por exemplo, reduciría moito as emisións derivadas do transporte de materiais importados coma os croios de oliva andaluza ou o carbón indonesio, tampouco tería sentido como unha alternativa renovable, xa que, tal e como indica o profesor De Castro, "a biomasa que se queima para producir electricidade debe considerarse unha industria mineira dos solos". Isto é debido a que, coa queima, non só o carbono senón tamén o contido en nitróxeno e outros elementos da oliva, das árbores, da palla, dos pellets, etc. se emiten cara á atmosfera no canto de retornaren ao solo do que saíron. Se non queremos empobrecer os solos, precisamos restituílos con fertilizantes sintéticos procedentes do gas natural ou da minaría, ou mediante... máis biomasa que habería que quitar doutro lado. Xa que logo, neste tipo de uso, non podemos falar dunha alternativa realmente renovable. Por isto advirte o físico —destacado participante no proxecto MEDEAS de modelización da transición enerxética— de que este tipo de uso da biomasa "emite máis CO2 cós combustibles fósiles", e de que todo o que implique queima de recursos vai en contra dunha "economía circular".

En resumo, as centrais térmicas teñen sentido cando producen a partir dun combustible local, e por iso se crean en determinadas localizacións onde se achaban eses recursos, nomeadamente fósiles. Cando estes, polo seu carácter finito e mais polo inasumible das súas emisións, remata de ser viable (caso das Pontes e do resto de centrais térmicas de carbón do mundo), xa non sae a conta economicamente —nin moito menos desde o punto de vista ecolóxico— teimar en mantelas activas queimando calquera outro tipo de combustibles. O que cómpre é aceptar que estamos a quedar sen estas fontes enerxéticas e que non hai substituto para moitos dos seus usos e en moita da súa escala actual. E que iso múdao todo dun xeito radical e permanente. Xa que logo, a transición enerxética implica non só un troco dunhas enerxías por outras, senón antes que nada un menor consumo total e unha masiva reconversión enerxética, económica, social e laboral cara a outras actividades máis locais, menos industriais, máis centradas nas necesidades humanas básicas e na reconstrución dun metabolismo que volva ter cabida dentro dos límites da biosfera.